Histori të vjetra nga njerëz të vjetër – Stare priče starih ljudi
Safet Ademoviq,- Cako, me vendbanim në Shkup, me prejardhje nga Sanxhaku. U lind në vitin 1959 në Novi Pazar. Nga viti 1961 jeton në Shkup
I kam pasur tre axhallarë, Hasanin, Nailin dhe Kadrinë. Ndërsa baba im Osmani ishte më i vjetri nga ta.
Hasani e ka trashëgua emrin e gjyshit të tyre, përkatësisht të stërgjyshit tim .Gjatë Luftës së Dytë Botërore gjermanët që ishin në këto treva e kanë marrë dhe nga plagët e marruara në luftë ka përfunduar ne spitalin e Schwarzwald në Gjermani. Thonë se ka qenë shumë i bukur dhe një nga infermieret që janë kujdesur për te është dashuruar në të dhe janë martuar, dhe iu kam lindur djalë, Axha Hasan ndërkohë ka vdekur, ndërsa për djalin e tij nuk dihet asgjëgjë, Edhe pse tash së voni nëpërmjet rrjeteve sociale kem dërguar shumë porosia, nuk kem arritur të bëjmë ndonjë kontakt. Ai duhet të jetë gjallë dhe nuk është shumë i vjetër..
Kështu ne pas tyre kem trashëguar emrat e tyre përkatësisht kem përtëri emrat e tyre. Një vëlla i im ka marr emrin e gjyshit ton Xhemail, pastaj vëllai më i vjetër ka marr emrin e axhës Hasan, të cilin e përmenda më herët. Axhallarët tanë kanë përtëri emrat e vëllazërisë sonë.
Edhe nëna ime, ndjesë pastë, kur kam qenë djalë i ri, më ka kërkuar nga unë që kur të martohem dhe të më lind djalë sipas dëshirës së saj ta pagëzoj me emrin Naser, për nderë të udhëheqësit të Egjiptit, dhe djalin e dytë me emrin Omer. Për vajzë, nëse më lind nuk më ka thënë gjë, por për djemtë po. Kur jam martuar më ka lind djalë ia kam dhënë emrin Naser, ashtu siç ka kërkuar nëna ime. Vajzën time e cila më lindi më vonë vet e kem pagëzuar. Nëna nuk e ka lënë amanet për vajzën.
Kur djali im filloi të rritet, i kam treguar se nuk kam mund amanetin a nënës sime dhe nuk kam mund me ia plotësuar dëshirën. A kish ti me ia plotësua dëshirën nënës sime. Ai pranoi. Nëse të lind djalë, ta pagëzosh me mërin Omer, sepse kështu ka dashur nëna ime. Më premtoi, e mbajti premtimin dhe tash kam nipin të quajtur Omer, sipas dëshirës së nënës sime. Pastaj zoti iu ka falur edhe vajzë, të cilën e kanë pagëzuar sipas dëshirës së tyre me mërin Dila. Por kur iu lindi vajza e dytë djali dhe raja më pyetën e ke dëshirë që vajza jonë ta përtërij emrin e nënës sate, natyrisht unë isha tejet i lumtur, dhe tash mbesa ime e ka përtëri emrin e nënës sime Xhemila.
Në vitin 1980, jam kthyer nga shërbimi ushtarak, ku isha shkuar shumë i ri. Te një dhëndër i yni i familjes Radetinac, deri sa isha në një ndejë, aty kam takuar për herë të parë kam takuar një vajzë, bashkëshorten time. Në shikim të parë më ka pëlqyer. Ka qenë nxënëse e shkollës së mesme ekonomike.. Në at kohë nuk ka pasur sikurse sot rrjete sociale, por megjithatë gjetëm forma të komunikimet. Kalonte nëpër lagjen time për të shkuar në shkollë, e takoja. Ditë pas dite filluam të takoheshim, të dalim. Pas një kohe të caktuar ajo më tha se nuk mund të vazhdojmë kështu, të shëtisim, të dalim, unë dua të martohem m e ty. Në këtë kohë ashtu ishte, normat fetare nuk lejonin sjellje të tilla komprometuese .
Kishim vështirësi nga familja e sajë. Më herët siç thash, kishim një miqësi e cila kishte dështuar. Një bijë e jona ishte martuar në familjen e tyre eci bashkëshortësi kishte dështuar. Nga kjo martës kishin mbete dy binak të cilët nuk kishin arrit te jetojnë. Prindërit dhe familja e tyre e madhe Haliloviq, të ardhur nga Glluahavica e Tutinit. Ata nuk kanë qenë të pëlqimit të përtërihet miqësia e ma hershme. Por ishte e kotë, ne duheshim.
Ajo nga shkolla, e mesme ka ardhur dhe është martuar me mua. Pa lejen e prindërve. Ishte e re 5-6 vite më e re se unë, nxënëse. Nuk ka hezituar shumë, pa pëlqimin e prindërve të saj u martuam.
Nuk kam dashur që ajo me ndërpre shkollimin Ka jetuar me mua dhe shkollën e ka vazhduar. Pastaj, ndërkohë vendosëm të bëjmë dasmë. Duhej të kërkohej pëlqimi i prindërve të saj. Babi i saj ishte i hidhëruar, nëna kishte lëshuar pe, dhe disi dhanë pëlqimin që të bëjmë dasmë. Të premten nata e kanës, të shtunën dasma, dhe kështu ishte. Dasmat atëherë organizoheshin në shtëpi, jo sikurse sot nëpër restorante.
Për bashkëshorten time kanë qenë momente të rënda, preokupuar nga të gjitha anët. Nga uniforma shkollore në veshje të nusërisë. Unë e kam kuptuar, edhe pse as unë nuk e kish aspak lehtë. Kam qenë i ri, pa i mbushur 24 vjet.
Sa i përket ardhjes së fëmiut të par në jetë, mund të them se momentin kur kam kuptuar se gruaja ime është shtatzënë, kam menduar s e kam qenë njeriu më i lumtur në jetë. Në at kohë nuk ka pasur mundësi të dihet për gjininë, Por unë gjatë tërë kohës kam thënë. Ka pasur bindjen se do të na lind djalë. Kam qenë në udhëtim ditën kur kam arritur bashkëshortja ishte në lindje dhe po at ditë lindi djalë. Të cilin e pakësuam me mërin Naser, ashtu siç e kishte lënë amanet nëna ime.
Nga fëmijëria ime diçka që më ka mbeti në kujtesë, është diçka që ka të bëjë me sjelljet e mia si fëmijë i pa rehatshëm, dhe problematik. Fqinji ynë, përndryshe mik i mirë i babës tim Sajo Shkreijeli më ka quajtur “ Mullis”. Kam qenë gjithmonë i pluhurosur, jo i pastër. Shumë herë jam ndëshkuar nga prindërit për shkak se duke luajtur kam qenë i pluhurosur. Në pjesën ku kem jetuar ne ka ekzistuar një kodër ku ka pas shumë kanale nëntokësore- tunele , ku edhe sot e kësaj dite nuk kem njohuri çfarë kanë qenë. Ne fëmijët kem qenë kureshtar dhe kem hulumtuar brenda ma pa se çfarë ka në këto kanale, apo tunele. Kjo kohë e kaluar si fëmijë në këtë vend më ka mbete në kujtesë, të cilën nuk do ta harroj kurrë. Pran kësaj kodre kanë qenë disa varreza të vjetra të panjohura. Ndokush i ka quajtur varreza rome. Edhe sot e kësaj dite nuk e din kush të kujt kanë qenë ato varreza. Kryesore e dimë se nuk kanë qenë boshnjake apo shqiptare.
Lojërat tona fëmijërore kanë qenë si gjithkund të zakonshme, “ Klisi” , kem luajtur me mjete të thjeshta loje.
Më kujtohet edhe një moment shumë i dhimbshëm. Ne fëmijët e familjes sime, në një rast patëm shkuar te një fqinj i yni i cili kishte blere aparat TV. Ata janë nga fshati Devreçe e Tutinit, nga familja Bakiq, të cilët të parët kishin blerë TV. Dhe neve fëmijët na përzunë nga shtëpia, me pretekst se ishte shumë vonë. Kur mori vesh baba se çka ka ndodhur, është prekur shumë dhe ky ishte shkaku që ai shiti një sipërfaqe të madhe të tokës për të blerë aparat TV. Më kujtohet edhe emri i marka e TV, është quajtur “Otello”. Për këtë TV bardh a zi baba shiti tokë për të na plotësuar dëshirën neve fëmijëve. Unë si i vogël që kish përjetuar tërmetin e Shkupit të vitit 1963, lutesha, o zot, le të rrëzohet e shkatërrohet gjithçka, vetëm TV, le të na shpëtojë.
Sa i përket çështjes fetare , kryesisht e kem praktikuar përherë, Por jeta ka qenë e tillë dhe unë gjithmonë kam qenë jashtë shtëpisë, në rrugë për të siguruar jetën., dhe e kam pasur më vështirë. Por, prindërit tanë të cilët kanë qenë vazhdimisht në shtëpi e kanë praktikuar fenë ashtu si edhe duhej. Por, ne në familje, siç e përmenda edhe më herët e kem pasur krye familjarin, imam të xhamisë në Kojnare, i cili edhe shtëpinë e vet e pat shndërruar në mejtep. Dhe deshëm nuk deshëm ne kem qenë të detyruar nga si të marrim mësimet fetare. Ai na ka udhëzuar të ndjekim rrugën e drejt ashtu siç e parasheh islami Ne edhe sot nuk kem xhami të mjaftueshme, ne boshnjakët e kem rinovuar, të them e kem fut në jetë një xhami të vjetër në të cilën ligjërata dhe mësimi zhvillohet në gjuhën boshnjake. Xhamitë tjera kryesisht janë shqiptare ku shkojnë edh një numër i madh i boshnjakëve të cilët flasin gjuhën shqipe, por xhami tjetër për boshnjakët nuk ka.
Sa i përket martesave në mes shqiptarëve dhe boshnjakëve, është interesant se shumë pak vendosin boshnjakët të marrin nuse nga familjet shqiptare se sa shqiptaren në familjet boshnjake. Shkakun nuk e di, por ne si miq që jemi me shqiptarët bëjmë shaka dhe themi merrni vajza boshnjake me përmirësua sojin. Interesant është se gjeneratat aktuale e të rinjve shqiptar, të cilët shkojnë ne shkollës “Zef Lush Marku” janë shtatshkurtër në krahasim me të rinjtë qe janë me prejardhje nga Sanxhaku. Mund të thuash se nuk ka asnjë që kalo 1.65 m. Për deri sa sanxhaklinjtë janë mbi 1.80 m. Edhe sot bëjë shaka kur e shoh ndonjë të ri të gjatë, shqiptar apo boshnjak iu them shikoni se ky apo kjo ka lidhje me Sanxhakun.
Të them hapur ne këtu në Maqedoni sa i përket lidhjeve tona me Sanxhakun dhe Bosnjën nuk jem të kënaqur aspak sa ai përket komunikimit. Jemi munduar, dhe unë personalisht angazhohem në këtë aspekt për të krijuar ura bashkëpunimi e komunikimi, me qëllim të shoqërizimit, që të na ndihmojnë, të kem përkrahje nga ta. Boshnjakët e Kosovës nuk kanë shprehur gatishmërinë të bashkëpunojnë. Ne momentalisht jemi të lënë pas dore sa i përket atyre. Amza jonë është Sanxhaku apo Bosnja, nuk ka rëndësi. Për ne ata janë popull i njëjtë, Ne kem dëshirë të na tërheqë Bosnja apo Sanxhaku, për shkak se dëshirojmë të kem komunikim me ta. Kemi bërë përpjekje 2-3 herë me S. Uglanin liderin e PAD-it (SDA), Për atë SDA ka dhënë jetën edhe vëllai im Samiri. Në një rast kem biseduar edhe me Myftiun Zukorliq. Na ka dëgjuar por nuk ka shprehë kurrfarë gatishmërie. dhe në fund asgjë nga ai. Deri më tani me Rasim Lajiq nuk kem pasur kurrfarë kontakti Ai nuk ka kurrfarë ndjenja për neve ne Maqedoni e lëre më edhe për n në Maqedoni. Ndërsa në këtë aspekt sa i përket Bosnjës nuk kem kurrfarë kontakti me ta.