U jeku Drugog svjetskog rata, u novembru 1942. godine, u Bihaću je konstituisano Antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ) kao najviši organ narodne vlasti u zemlji. Jedna od najznačajnijih odluka AVNOJ-a bila je odluka o osnivanju zemaljskih antifašističkih vijeća na pokrajinskom nivou, kao odraz predratne koncepcije Komunističke partije Jugoslavije (KPJ) o federativnom državnom ustrojstvu buduće jugoslavenske države.
Na osnovu te odluke, 20. i 21. novembra 1943. godine, u Pljevljima je održana Osnivačka skupština Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Sandžaka. Na skupštini je učestvovalo 263 delegata iz pet sandžačkih srezova. U Zemaljsko antifašističko vijeće Sandžaka (ZAVNOS) su izabrana 62 vijećnika, a u Izvršni odbor Sandžaka (ratnu sandžačku vladu) 10 vijećnika. Za prvog predsjednika Predsjedništva ZAVNOS-a izabran je Sreten Vukosavljević, a za 3 potpredsjednika: Murad-ef. Šećeragić, Dušan Ivović i Mirko Ćuković.
Na skupštini je usvojeno nekoliko važnih dokumenata: Rezolucija o osnivanju ZAVNOS-a, Rezolucija o organizaciji ZAVNOS-a i Proglas narodu Sandžaka. Zemaljsko antifašističko vijeće Sandžaka je postalo najvažnije narodno predstavničko, zakonodavano i izvršno tijelo i političko rukovodstvo Narodnooslobodilačke borbe (NOB-a) u Sandžaku.
Zemaljsko antifašističko vijeće Sandžaka je izgradilo široku mrežu narodnooslobodilačkih odbora: 8 sreskih, 73 opštinska i 403 seoska NOO, u kojima je aktivno radilo 3.157 odbornika. Najznačajniji dokument koji je donio su Uputstva za organizaciju narodne vlasti u Sandžaku. Vijeće je pokrenulo i list „Glas Sandžaka”, koji je počeo izlaziti 15. juna 1944. godine, a koji je do marta 1945. godine izašao u 5 brojeva. Početkom januara 1945. godine, u izdanju Sreskog odbora jedinstvenog narodnooslobodilačkog fronta Novi Pazar, počeo je izlaziti list „Vijesti”, kao nasljednik „Glasa Sandžaka”.
Izvršni odbor (vlada Sandžaka) tokom rata je bio u stalnom pokretu (najviše u Bijelom Polju), a nakon konačnog oslobođenja Sandžaka, 13. januara 1945. godine, je smješten u Novi Pazar.
Rukovodstvo Narodnooslobodilačkog pokreta Jugoslavije, Sandžak je u tom periodu posmatralo kao jedan od elemenata buduće federacije, a što je jasnije izloženo u Deklaraciji o osnovnim pravima nacije i građana Demokratske Federativne Jugoslavije, s početka 1944. godine, kao i u drugim dokumentima iz tog perioda. Nakon Drugog zasijedanja AVNOJ-a, u Jajcu, 29. novembra 1943. godine, ta ideja se, međutim, počela napuštati, da bi na petoj sjednici Predsjedništva AVNOJ-a, koja je održana 24. februara 1945. godine, to bilo i formalizovano kroz prijedlog koji je ponovo išao u pravcu podjele Sandžaka, a prema kom bi se deževski, sjenički, pribojski, prijepoljski, štavički i novovaroški srez pripojili Srbiji, a bjelopoljski i pljevaljski srez Crnoj Gori.
Na Oblasnoj konferenciji KPJ za Sandžak, održanoj u Novom Pazaru, 26. i 27. marta 1945. godine, podržan je stav AVNOJ-a i donijeta odluka o prestanku rada ovog organa i osnivanju Okružnog komiteta KPJ za Novopazarski okrug, koji je obuhvatao teritoriju 6 današnjih sandžačkih opština u okviru Republike Srbije.[1]
Na Drugom, ujedno i posljednjem, zasijedanju ZAVNOS-a, 29. marta 1945. godine, u Novom Pazaru, potvrđeni su stavovi Predsjedništva AVNOJ-a i donijeta odluka o raspuštanju ZAVNOS-a. Ta odluka potvrđena je na Trećem zasijedanju AVNOJ-a, u Beogradu 7. avgusta 1945. godine, uz obrazloženje da je tako odlučeno po navodnoj molbi Skupštine ZAVNOS-a.
U međuvremenu, krajem 1944. i na samom početku 1945. godine, vodile su se završne borbe za oslobođenje Sandžaka. Jedan za drugim oslobođeni su: Pljevlja (18/19. novembra 1944.), Tutin (23. novembra 1944.), Novi Pazar (28. novembra 1944.), Sjenica (12. decembra 1944.), Bijelo Polje (4. januara 1945.), Prijepolje (9/10. januara 1945.) i Priboj (12. januara 1945. godine).
Izvor: monografija “Sandžački Bošnjaci”, Muhedin Fijuljanin, CBS 2010.