ARHIV: Čime je Karađorđe zadužio Crnogorce?

Piše: Miroslav ĆOSOVIĆ

„Gorski vijenac“ je knjiga koja je imala i ima daleko najveći uticaj na Crnogorce i Srbe na ovim prostorima. Njegoš, sa svojim sjajnim pjesničkim talentom, ovo djelo je ispjevao imajući na umu bar dva politička cilja. Prvi cilj mu je bio beskopromisni izgon Osmanlija sa Balkana, a drugi politički cilj mu je bio uvođenje Crnogoraca u srpsku naciju, naciju koja se tih godina i decenija stvarala. Zato je u „Gorskom vijencu“ pjevao o Kosovu, o Obiliću, o Dušanu, a knjigu je posvetio vođi Prvog srpskog ustanka – Karađorđu. Ispjevao mu je predivne stihove koji su se urezali u svijest svih pravoslavaca na ovim prostorima i ne samo njih. U Posveti prahu ocu Srbije o Karađorđu pjeva “diže narod krsti zemlju, a varvarske lance sruši…” Kako je ovo predstavio, svima nam se u glavi stvorila slika da je Karađorđe na nekom konju išao po Šumadiji  od sela do sela i uzbunjivao narod da se digne na ustanak! Ali, u „Gorskom vijencu“ nema skoro baš ništa od istorijskih istina, no i pored toga, crnogorska đeca su decenijama u 19. vijeku učila istoriju iz ovog bajkovitog spjeva!

Dakle što se Karađorđa tiče, on nije digao narod i krstio zemlju, već se Zbor Srba namjeravajući da podigne ustanak sastao u Orašcu, na Sretenje, 15. februara 1804. godine. Zbor šumadijskih Srba okupio se sa namjerom da se Srbi oružjem suprostave obijesnim turskim lokalnim moćnicima-zlikovcima, takozvanim dahijama, čiji je zulum bio nepodnošljiv. U Šumadiju je institucija Zbora stigla iz crnogorskih plemena i dinarskih krajeva, jer su Šumadinci bar 80 odsto sastavljeni od Dinaraca, koji su naselili te prazne krajeve poslije druge velike seobe Srba 1739. godine. Na primjer i sadašnji preśednik Srbije, Šumadinac, kaže da je porijeklom iz Pipera. Starim nemanjićkim Srbima po Zakoniku kralja Dušana zborovanje je bilo strogo zabranjeno.

Na Sretenje 1804. Zbor Srba je kao opciju broj 1 za vođu ustanka predložio Stanoja Glavaša,Glavaš nije pristao da bude vođa ustanka. Opcija broj 2 bio je Teodosije Marićević, i on je odbio da uzme vođstvo ustanka ali je i predložio Đorđa Petrovića zvanog Karađorđe. Dakle, kao opcija broj 3 za vođu ustanka je predložen Karađorđe; prihvatio je, mada se i on nećkao oko toga.Teodosija Marićevića koji ga je promovisao u vožda, Karađorđe je kasnije ubio.

Karađorđevo porijeklo: Đorđe Petrović Karađorđe, vođa Prvog srpskog ustanka je porijeklom rimokatolički Albanac iz plemena Klimenti. Kako piše Rajko Veselinović (Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, tom I, Srbi u XVIII veku, Beograd 1986, strana 160), 1739. godine je 300 katoličkih porodica iz Klimenata otišlo sa Kosova u zbijeg. Većina se odselila u Nikince i u Hrtkovce, u današnju Vojvodinu, ali su se neki naselili ispod planine Rudnik u Šumadiji, a među njima i Karađorđev đed. Akademik SANU Mita Kostić u „Politici” od 21. maja 1923. u tekstu „Arnauti u Sremu” takođe kaže da su se katolički Klimenti naselili ispod Rudnika i Avale.

Na zvaničnom sajtu Karađorđevića stoji da su slavili Svetog Klimenta Rimskog  “Pre nego što su počeli da slave Andrijevdan, Karađorđevići su kao krsno ime proslavljali Svetog Klimenta (koji je u crkvenom kalendaru 8. decembra po novom, odnosno, 25. novembra po starom kalendaru).” (Link:www.royalfamily.org/pre2013/press/press-det/press-271_yu.htm)

Slavljenje Svetog Klimenta Rimskog jasno kazuje da su Klimenti naseljeni u okolini Rudnika željeli očuvati uspomenu na svoju plemensku prošlost i stari kraj.

Danas su raširene raznorazne bajke o Karađorđevom porijeklu, bajke većinom pričaju da je porijeklom Vasojević, međutim nikada nijedan Vasojević ni bilo koji Crnogorac (da ja znam) nije slavio Svetog Klimenta Rimskog.

Bajkama o Karađorđevom porijeklu suprotstavljeni su pouzdani istorijski izvori, tako imamo dva pisma koja je vladi u Parizu sa Balkana slao francuski vojskovođa Merijaž, u pismima je jasno naznačeno da je Karađorđe porijeklom Albanac. Srpska kraljevska akademija je 1904. objavila knjigu “Ispisi iz Pariskih arhiva”, u knjizi se nalaze Merijažovi izvještaji Vladi u Parizu. Dana 21. februara 1810. Merijaž je između ostaloga napisao: “Tvrđava Klimenata je postojbina Crnog Đorđa i najveći broj njegovih rođaka tu stanuje i oni su poglavice ovog kraja.” (strana 522) Faksimil iz knjige:http://i61.tinypic.com/2dr6glw.jpg

Drugi izvještaj je od 14. jula 1811, Karađorđe je još bio živ i to na čelu Srba, u pismu Merijaž kaže: “Karađorđeva porodica je iz Klimenta, visoke Crne Gore, čija su plemena pod njegovim uticajem.” (strana 622) Faksimil iz njige: http://i60.tinypic.com/2lvd2l1.jpg

Na ova dva pisma ukazano je i u listu „Dan”, u rubrici Feljton, 8. januara 2006. Merijaž je pod Visokom Crnom Gorom smatrao ono što se kod nas u istoriji zvalo Brda i Brđani. Francuz ispravno pozicionira. Brda su bila: Piperi, Vasojevići, Moračani, Kuči, Rovčani, Bratonožići i Bjelopavlići, a takođe su u Brđane do 19. vijeka ubrajana i arbanaška plemena Klimenti, Hoti, Grude… Naša riječ brđanin i albanska riječ malësor imaju istovjetno značenje.

Bajka o Karađorđu iz Vasojevića: U Crnoj Gori i Srbiji se tokom 20. vijeka raširila bajka kako jeKarađorđe porijeklom iz Vasojevića. Bajka je smišljena da bi se najveće crnogorsko pleme lakše posrbilo, što se dobrim dijelom i uspjelo. Njegoš je na početku „Gorskog vijenca“ blistavo predstavio Karađorđa, pa je Karađorđe postao preko Njegoša blizak i drag Crnogorcima. Polaznu osnovu za raširenu izmišljotinu – kako je Karađorđe iz Vasojevića, dao je takođe Njegoš. Kako je objavio Milenko Vukićević u knjizi „Karađorđe, knjiga Prva” (Beograd, 1907), Njegoš je 21. decembra 1840. izdao povelju Aleksandru, sinu Karađorđevom, u kojoj je navedeno da jeKarađorđe porijeklom iz Vasojevića! Naravno, ne postoji nikakav istorijski oslonac za ovuNjegoševu tvrdnju.

Srpski istoričari Jovan Tomić i Andrija Luburić takođe su tvrdili da je Karađorđe porijeklom Kliment, kao i Dimitrije Tucović. Ima još dokaza da je Karađorđe porijeklom Kliment, ali nemam prostora da ih ovđe predstavim. Dakle, što se tiče istorijske nauke, Karađorđe je porijeklom Kliment.

Karađorđevi savremenici su ga opisivali kao ovejanog zlikovca: Sad da vidimo skrivenu stranu Karađorđevu, koja se od javnosti pažljivo krije, śećamo se Karađorđevog romantičnog lika iz serije „Vuk Karadžić“ i drugih TV serija; širokim masama Srba i Crnogoraca Karađorđe se morao lažno prikazati, romantični Njegoševi stihovi ne smiju se ružiti!

Karađorđe je imao ljubavnice, od kojih  je neke otimao od zakonitih muževa: “… zna se na primer, da je Karađorđeva supruga Jelena, naložila Pavlu Cukiću ubistvo Voždove omiljene ljubavniceMarije – Marjana, koju je preobučenu u muške haljine, vodio sa sobom u borbe. Ovu ženu je inače, Karađorđe oteo od njenog zakonitog muža Petra Nikolića iz Brusnice.” (Dragana Antonijević,Nasilje nad ženama i seksualni moral: Potisnuta povest ustaničkog doba u Srbiji, link:  http://www.rastko.rs/antropologija/glasnici-ei/47/dantonijevic.pdf)

Istoričar Radoš Ljušić piše: “Vuk je izbjegavao izraz vožd, koristeći uglavnom reč ‘starješina’. On je pisao da je Karađorđe izabran za starešinu ‘za sad’, čime je isticao privremenost odluke i zvanja. . . Za Vuka je Karađorđe bio hajduk, starešina, pa gospodar, dok reč vožd nije hteo, mada će pre biti da nije smeo da upotrebi.“ (Radoš Ljušić, Vožd Karađorđe, Beograd, 2000., str 61)

Ljušićeva ocjena da Vuk Karadžić nije smeo da upotrijebi riječ vožd za Karađorđa, je potpuno neutemeljena.

U fusnoti Ljušić predstavlja: “Slično Vuku pisao je Dimitrije Tirol. On kaže da je Karađorđe bio izabran za ‘predvoditelja’ samo zato da se, ako bi Ustanak bio ugušen baci ‘sva krivica na ovog bogomrskog ajduka i čudovišta’ – Spomenik črezvičajni muževa naroda našeg. Temišvar 1846, 2. rukopis. Arhiv SANU. 9979.“ (ista knjiga, strana 293)

Još piše Ljušić: “Vuk kao i ostali memoaristi nije pridavao značaj Karađorđevom izboru za vožda. Gaja Pantelić o tome uopšte nije pisao. Janićije Đurić i Petar Jokić govorili su samo o izboru starešine, a još su koristili nazive poglavar i gospodar. Poslednji izraz rezervisali su zaKarađorđa kao predvodnika ustanika; reč vožd nijednom nisu upotrebili. Za razliku od njih,Antonije Protić koristio je izraz vožd ne samo u naslovu ‘Povestnice’ već i u tekstu, i to u značenju ‘vladar’.“ (ista knjiga, strana 61)

Dakle, Karađorđevi savremenici su ga rijetko zvali voždem, ako ga pronicljivi Vuk Karadžić nije smatrao za vožda, to ukazuje da je Karađorđe kasnije mnogo više slave zadobio, nego što je zaslužio.

Ovako je o Karađorđu pisao iz Beograda 17. februara 1808. knezu Prozorovskom, potpuno obaviješteni ruski diplomata Radofinikin: „…Odnosno Crnog Đorđa, o kome je Vašoj Svetlosti rečeno da je bio oficir u austrijskoj službi, imam čast javiti da je on bio samo soldat u dobrovoljačkom korpusu, koji su skupili Austrijanci od Srba za vreme njihova poslednjeg rata s Portom. S toga nije čudo ako ovaj čovek nema ni najmanjega razumevanja o političkom položaju svoje nacije. Ako je naimenovan za vrhovnoga vođa Srpskog, to mu nije donelo dostojanstvo njegovo ili vojna veština, već jedino njegova svirepost, koja je zasejala strah u srca narodna, jer je ovde više Srba poginulo od njegove ruke nego Turaka. Poznato je svima a i on sam ne krije da je svoga oca ubio iz puške svojom rukom, i svojega rođenog brata obesio svojim rukama na oči matere svoje.” (Milenko Vukićević, Karađorđe, knjiga prva, Beograd, 1907)

Vidimo da savremenici Karađorđa opisuju kao svirepog čoeka i “čudovište”. Sad da pogledamo kako je Karađorđe ubio oca i brata, ukratko o tome Radoš Ljušić: “Ubeđivanje nije pomoglo,Petar im je okrenuo leđa. Dok se udaljavao od zbega, pogodilo ga je tane iz Đorđeve puške ‘toska’. Potom ga je dotukao jedan od momaka iz pratnje. Oceubistvo se desilo uvrh pustog Stojnika. Petar je sahranjen u obližnjoj Crvenoj jaruzi. Zbeg se, posle neuobičajene sahrane, bez sveštenika i opela, uputio prema Savi prolazeći kroz ‘Klještevicu, veliku planinu kao more’. Između Paleža i Umke prešli su Savu, uvereni da su se oslobodili ropstva. Oceubistvo (1786/6), bratoubistvo (1806) i bekstvo iz Srbije (1813), tri su najteža momenta u Karađorđevom životu.” (Radoš Ljušić, Bekstvo iz Srbije,Večernje Novosti, 25. avgust 2003.)

Karađorđe ubijao žene za koje je vjerovao da su vještice: Postoji više istorijskih izvora iz kojih vidimo da je Karađorđe vjerovao da vještice postoje i zvjerski je postupao sa ženama za koje je vjerovao da su vještice. Dr Dragana Antonijević (Nasilje nad ženama i seksualni moral: Potisnuta povest ustaničkog doba u Srbiji, www.rastko.rs), predstavlja:

“Sâm Karađorđe je izričito strogo postupao prema ženama za koje se sumnjalo da su veštice. Jedan od Voždovih biografa, Dragoslav Stranjaković, navodi slučaj kada je Karađorđe lično išao u istragu. ‘Neko mu se potuži da u Žabarima ima veštica. On dođe u selo da se u to lično uveri. Kada su osumnjičene žene doveli, on naredi njihovim muževima da ih svuku i povežu u kvrgu. Posle toga stave svakoj klipak pod koleno i privežu za njega laktove tako, da se glava s kolenima sastavi. Onda zađu njegovi momci pa vežu užetom ponaosob svaku ženu preko srede. Zatim jedan od momaka uhvati uže za gornji kraj, a drugi baci ženu sa visoke obale u vir. Čim jedna potone odmah je izvuku. Pošto nije uspeo da nađe ni jednu vešticu, vrati se u Topolu’. NaKarađorđev nalog kao veštice ubijene su i Pauna, žena Pavla Stankovića iz Žabara, tako što su je privezali za ražanj i živu pekli dok nije sasvim izgorela; i maćeha njegovog buljubaše Petra Jokića koju su noževima isekli na komade. Za Karađorđevog zeta Antonija Pljakića, poznatog po krvoločnosti, pričalo se da je ubijao i ljude i žene za koje se sumnjalo da veštičare, a jednu babu je, kao vešticu, živu ispekao usred Karanovca. U njegovoj zaostavštini pronađeno jeKarađorđevo pismo, pisano 1811. godine, u kome mu Vožd odobrava postupak isleđivanja veštica i vračara”

Dok je Karađorđe vjerovao da vještice postoje, njegov savremenik Petar I Petrović Njegoš borio se protiv takvih vjerovanja! Savo Nakićenović je u knjizi “Boka” (Beograd, 1913) faksimilno prikazao pismo Petra I od 16. marta 1795. godine, koje je ovaj poslao arhimandritu manastira Savina. U pismu je Petar I izdao objavu da stanovnike sela Mokrina odlučuje od crkve, jer su jednu ženu ubili pod optužbom da je vještica. Arhimandritu piše da je to bio čin nerazumnog i sujevjernog naroda i da vještice i vjedogonje niđe u svijetu ne postoje. Pismo možete pročitati na linku:http://i60.tinypic.com/2ebg9yr.jpg

Znamo za onu stalno prisutnu jadikovku pravoslavaca iz Boke kako su oni mnogo civilizovaniji od pravoslavaca iz stare Crne Gore i unutrašnjosti. Iz ovog primjera vidimo koliko je to “istinito”!

Pokušavao da za Prvi srpski ustanak pridobije Crnogorce: Godinama je Karađorđepokušavao da nagovori i Petra I i Crnogorce da se priključe ustanku protiv Turaka. Sve te pokušajePetar I je uspješno osujetio, nikako nije htio da se priključi srpskom ustanku, a takođe je sve učinio da svojevoljne istupe nekih śevernih crnogorskih plemena koja su imala namjere da se priključeKarađorđu, spriječi u tom naumu. u tome je i uspio. Detaljno sam o tome pisao u mom prošlom tekstu na Analitici “Sveti Petar Cetinjski nije bio za Srpsko carstvo” (15. jan 2015). Takođe preporučujem da se na www.montenegrina.netpročita tekst “Petar I Petrović Njegoš nije želio da priskoči u pomoć Karađorđu u Prvom srpskom ustanku”. To je tekst iz prećutane i zaboravljene knjige “Porijeklo i prošlost dinastije Petrovića” (Beograd, 1940) autora Andrije Luburića i Špira Perovića, oni su u knjizi dokazali da je Petar I vršio opstrukciju Srpskog ustanka. Na primjer, pokazali su na stranama 250 i 251 pismo Petra I skadarskom veziru  napisano krajem maja 1809. god. Prvo ga obavještava o pokretima Karađorđeve vojske, pa kaže: “I meni dohode često žalbe ot našieh kraičnika na Turke ercegovačke, ali ja do sada niesam puštao niednoga Crnogorca ni Brđanina mimo našieh granica da ide Karađorđiju na pomoć.”

Pa zatim u istom pismu o srpskim ustanicima podrugljivo govori, ne zove ih vojskom već ‘družinom’, piše: “… no kako će svoju raju ćerati, doklen silom žalostne raetnike naćeraju, da učine kao što e Karađorđie s njegovom družinom učinio.”

Dakle, povodom Prvog srpskog ustanka, saradnje između Crnogoraca i Srba nije bilo. Eventualno, neki hrišćani iz Crne Gore su se dobrovoljno priključili Srpskom ustanku i to je sve, isto kao što danas neki dobrovoljci idu da ratuju u Siriju, neki u Ukrajinu.

Zbilja, čime nas je Karađorđe zadužio? Prijedlog LP-a da se ukloni Karađorđevo ime iz naziva ulice koja je u centru grada, smatram potpuno utemeljenim, jer Karađorđe nema nikakve veze sa crnogorskom istorijom, sva njegova slava u Crnoj Gori potiče iz Njegoševih bajkovitih stihova. Neki će se javiti i reći da je on zaslužio takvu čast jer je bio veliki borac za slobodu. To je tačno, bio je, ali od njega je mnogo veći junak i borac za slobodu bio Skenderbeg kojeg su Crnogorci takođe veličali, i divili mu se vjekovima. Pa je veći junak i veći borac za slobodu od njega bio na primjer iHunjadi Janoš, kod nas poznat i kao Sibinjanin Janko. Nikome ne pada na pamet da tim izvanjcima ukazuje tako velike počasti.

Neuki komunisti koji iz istorije ništa nijesu znali osim „Gorskog vijenca“, opčinjeni Njegoševimstihovima, Karađorđu su još prije skoro 50 godina podigli spomenik u centru Podgorice, iako odKarađorđa ima bar 500 ljudi zaslužnijih za Crnu Goru i Crnogorce od njega. Ulica u kojoj je Vlada Crne Gore ne bi trebalo da nosi ime čovjeka koji nije učestvovao u crnogorskoj istoriji, već bi trebala da nosi ime npr knjaza Danila koji je od teokratske Crne Gore napravio svjetovnu državu. Mogla bi da nosi ime velikog crnogorskog patriote vladike Vasilija Petrovića, mogla bi da nosi ime vladike Danila Petrovića – prvog iz dinastije Petrovića. Mogla bi da nosi ime guvernaduraJovana Joka Radonjića velikog patriote i junaka iz bitke na Krusima…

Kao što smo saznali Karađorđe je ubio oca i brata, otimao je žene od zakonitih muževa i pretvarao ih u svoje ljubavnice, vjerovao je u vještice, pa je takve “vještice” ubijao, pekao na ražnju… blago rečeno, bio je vrlo zle ćudi, a Crnogorci su davno smislili kovanicu za takve osobe – zlikovac.

Ipak, vjerovatno da za ustanike u Šumadiji nije u tom momentu bilo boljeg rješenja nego da Karađorđe preuzme vođstvo. Ustanici su prihvatili da ih vodi jedan surovi zlikovac, ali ipak hrabra osoba koja je umjela da ratuje. Ustanak koji je ovaj zatucani čoek vodio, propao je 1813. godine, a on je pobjegao iz Srbije. Drugi srpski ustanak je podigao Miloš Obrenović, koji se barem suprotstavljao vjerovanjima u vještice.

Ipak pozitivna uloga u istoriji Srbije: Karađorđeva uloga u istoriji Srbije je svakako pozitivna. Daleko je manje nego što mu se pripisuje ali – pozitivna. Pitanje je, da nije bilo divnih Njegoševihstihova da li bi se danas o Karađorđu znalo možda malo više nego o Koči Anđelkoviću, koji je krajem 18. vijeka takođe podigao ustanak protiv Turaka, koji su na kraju Koču uhvatili, strašno mučili i pogubili.

Karađorđe je u odnosu na Miloša Obrenovića potpuno nezasluženo zadobio mnogo veću slavu, skoro svu slavu koju je zadobio zapravo mu je Njegoš priskrbio.

To je dobro razumio čak i Matija Bećković koji je na planini Somini 9. oktobra 2001. godine izjavio: “Karađorđevići su i postali Karađorđevići zato što je jedan Petrović Petar II Petrović Njegoš, posvetio Gorski vijenac voždu Karađorđu.” (www.mitropolija.me/)

Eto tako, Karađorđevići su i postali dinastija jer im je slavu pribavio Njegoš – čiji je uticaj na pravoslavce na ovim prostorima neprevaziđen. Na ljude umjetnost često (češće) više utiče nego nauka.