Autor: Almir MEHONĆ
Ovaj slučaj je iznova pokrenuo temu nerazjašnjenih zločina nad Bošnjacima u Sandžaku još od devedesetih godina. Tu su slučajevi ubistvo Rama Berba, Sabahudina Čauševića, otmice u Sjeverinu i Štrpcima, policijska tortura koja je, prema informacijama Sandžačkog odbora za ljudska prava, vršena na preko 17.000 sandžačkih Bošnjaka tokom devedesetih godina, ali i zločini u crnogorskom dijelu Sandžaka, odnosno u pljevaljskom selu Bukovica, kao i montirani sudski procesii tortura nad političkim rukovodstvom tamošnjih Bošnjaka pod optužbom stvaranja države Sandžak.
Iako se u više navrata od političkog rukovodstva sandžačkih Bošnjaka, prije svega Stranke demokratske akcije Sandžaka, kao i nevladinih organizacija tražilo riješavanje ovih slučajeva, to se do danas nije desilo. Da paradoks bude veći, mnogi izvršioci zločina i batinaši su napredovali u službi. Sve ovo dovodi u sumnju da se zapravo radi o kontinuiranom i dobro razrađenom planu srpske države prema sandžačkim Bošnjacima.
Zapravo srpska država i srpski nacionalistički krugovi još od 1912. i zauzimanja Sandžaka, ovaj prostor nisu prestajali gledati kao nedovoljno pokorenu zemlju. Zanimljivo je da se u srpskim strategijama i nacionalističkim programima kao krucijalno pitanje postavlja etnički problem, kako na Kosovu tako i u Sandžaku. Autori tih strategija kao glavni problem u etničkom smislu vide Bošnjake i njihovu brojčanu dominaciju na ovom prostoru, počevši još od 1912. i djela Novopazarski Sandžak i njegov etnički problem od Ivana Kostića a sa predgovorom Jovana Cvijića pa do 2010. i opširne studije Ljubomira Gigovića pod nazivom Geopolitički i geostrateški značaj Raške oblasti.
Još je 1913. u srbijanskoj skupštini pokrenuta zanimljiva rasprava na temu koju su tada imenovali kao “Uređenje novih krajeva“. Dakle, kakav će se politički poredak uvesti na teritorijama koje su tada pripojene Srbiji, odnosno, na Kosovu, u Makedoniji i Sandžaku. Vladajuća Radikalna stranka Nikole Pašića smatrala je da u tim novim krajevima treba da se uvede specijalni vojno-policijski režim, da su to krajevi koji nisu dovoljno kulturni, kako su govorili, da oni nisu dovoljno politički razvijeni, da se Ustav Srbije, koji je bio demokratski, ne može proširiti na te nove krajeve i da ti novi stanovnici ne mogu dobiti pravo glasa. Ta rasprava trajala je nekoliko mjeseci i naravno u novoosvojenim krajevima je uveden poseban vojno-policijski režim. Dodatan problem bio je načinu na koji je taj režim sproveđen, jer niko od činovnika, policajaca, od vojnika nije htio da ide u ove krajeve. Dakle, Srbija je htjela teritorije, ali nije htjela njima da vlada demokratski i civilizacijski. Tako da se u Sandžak i na Kosovo odlazilo po kazni, pa bi kažnjeni činovnici, a činovnici su u Srbiji najčešće bili kažnjavani zbog korupcije ili prekomjernog nasilja, odlazili tamo da rade u opštinskim, poštanskim, željezničkim, policijskim i ostalim državnim poslovima. Tako da se dobila jedna, ne samo u pravnom smislu, posebna uprava, jer ti ljudi nisu imali pravo glasa i na njih nije bilo prošireno važenje Ustava Srbije, već se dobila jedna kažnjenička, legionarska ekipa koja je sprovodila svoju ličnu volju, koju više niko nije mogao da kontroliše. Ti ljudi su se samim tim što su po kazni bili poslati, dodatno loše ponašali, jer su imali još i tu vrstu bjesa prema državi koja ih je na taj način kaznila.
Ipak, kao temeljni velikosrpski dokument koji je praktično razrađivao srpsku državnu politiku prema Kosovu i Sandžaku bio je manje poznati memorandum Vase Čubrilovića pod nazivom Isterivanje Arnauta napisan 1937. godine. Čubrilović je slične ideje 1944. ponudio novim komunističkim vlastima. Plan je službeno odbačen kao nekompatibilan sa komunističkom ideologijom. Međutim, Čubrilović je usprkos tome primljen u KPJ, ali je spis Isterivanje Arnauta “izbrisan” iz njegove službene biografije.
No, međunarodna javnost je za spis prvi put doznala 1960-ih, kada je do njega došao Enver Hodža, tadašnji komunistički vođa Albanije i počeo o njemu javno govoriti. Dok je jugoslovenska javnost za Isterivanje Arnauta prvi put čula kada su neki njegovi delovi u januaru 1988. objavljeni u beogradskom listu Borba, a nešto kasnije i u zagrebačkom časopisu Start. Tada je izazvao skandal jer je njime načeta reputacija ne samo uglednog istoričara, nego i nobelovca Ive Andrića koji je 1930-ih podržavao Čubrilovićeve planove. Iako se ovaj plan poglavito i svojim nazivom odnosio na Albance, mnogi su mišljenja da se on uporedo primjenjivao i prema sandžačkim Bošnjacima. On naročito dobija svoj značaj na prostoru Sandžaka poslije nezavisnosti Kosova, kada srpska država više nije imala funkcije sile na ovoj teritoriji.
U ovom memorandumu Čubrilović detaljno razrađuje oblike državnog pritiska na nesrpsko stanovništvo kako bi se podstaklo njihovo iseljavanje. Čubrilović tvrdi da je prvi uslov stvaranje psihoze. Radi toga je potrebno, tvrdi autor ovog Memoranduma, što prije naći agitatore, koji ce agitovati za iseljavanje.
“Dobro je poznato da su muslimanske mase generalno podložne uticajima, naročito vjerskim, da su lakovjeni, pa čak i fanatični. Stoga, treba pridobiti njihovo sveštenstvo i ljude od uticaja, bilo novcem ili strahom.“ (Izvod iz Memoranduma)
Drugo sredstvo je pritisak državnog aparata. U tom cilju, Čubrilović predlaže: globe, hapšenja, nemilosrdno primjenjivanje svih policijskih propisa, kažnjavanje šverca, sječe šuma… Pored policijskih pritiska, Čubrilović predlaže i privredne represivne metode: nepriznavanje starih tapija, obustavljanje rada na katastru, nemilosrdno uterivanje poreza i svih javnih i privatnih dugova, ukidanje poslovnih dozvola za trgovine, zanate, istjerivanje iz državne službe, itd.
Pored državnog pritiska, Vasa Čubrilović napominje da i “privatna inicijativa u tome pitanju može mnogo učiniti”. On predlaže da se srpskom stanovništvu podjeli oružje i da se započn četničke akcije. Dalje predlaže izazivanje sukoba i lokalnih buna koje bi bile “krvavo ugušene najefikasnijim sredstvima”. Pored navedenih sredstava pritisaka na civilno stanovništvo, Čubrilović predlaže još jedno sredstvo. Odnosno tajno paljenje sela i četvrti po gradovima.
Dobri poznavaoci prilika u Sandžaki znaju da su mnoge od ovih mjere prisutne i danas ili su pak bile prisutne u vrijeme agresije na BiH, kao što je slučaj napada, granatiranja i paljenja pribojskih i pljevaljskih sela. Zadnji slučaj ubistva Fahrudina Skarepa možda je samo najeklatantniji primjer toga.
IZVOR Stav.ba