MEZAREVI (GROBOVI) AĆIFOVOG OCA EMINA I MAJKE JALDUZE NALAZE SE NA MEZARISTANU „GAZILAR“ U NOVOM PAZARU<
KAKO JE NASTALA KNJIGA „SINOVI SANDŽAKA“ I DOKUMENTARNI FILM O AĆIFU EFENDIJI I ŠABANU POLUŽI
KO SU PRECI AĆIFA (BLJUTE) HADŽIAHMETOVIĆA
Piše: Dr. Harun Crnovršanin
Tematikom bošnjačkih odbrambenih jedinica, poznate pod nazivom „muslimanske milicije“ i Aćif efendijom Hadžiahmetovićem, kao najmarkantnijim komandantom odbrane Sandžaka u toku Drugog svjetskog rata, bavim se od proljeća 1994. godine. Ideja da se napiše knjiga „Sinovi Sandžaka“ rodila se nakon moga dolaska u Njemačku i susreta sa gospodinom Nurom Sadikovićem, poznatim sandžačkim patriotom i humanistom. Poslije godinu i po dana intenzivog istraživanja izašla je naša prva knjiga koju smo dočekali sa zebnjom kako će proći kod čitalačke publike. Bilo je to vrijeme kada su Bosna i Hercegovina i bošnjački narod u njoj prolazili kroz najteži period u svojoj historiji. Napadnut od srpsko-crnogorsko-hrvatskih agresora, potpomognuti izdajnikom Fikretom Abdićem u Bihaćkoj krajini, uz blagonaklono posmatranje tzv. međunarodne zajednice, bošnjački narod je, uz natčovječanske napore, uspio da se vojnički organizuje i odbrani i sebe i svoju jedinu domovinu-BiH. Nemerljivo veliki doprinos očuvanju naše Bosne dali su Bošnjaci porijeklom iz Sandžaka koji su i prije rata živjeli u njoj. U vrijeme Miloševićeve fašističke vladavine 80.000 sandžačkih Bošnjaka je moralo da napusti svoje domove i nađe spas u zapadnoevropskim zemljama. Jedan od njih bio sam i ja, jer sam zbog političkog rada u Stranci demokratske akcije bio prinuđen da odem iz Sandžaka i dođem u Njemačku. Ponosan sam na svoj rad u ovoj stranci, jer su se, za to vrijeme, dogodila dva veoma važna događaja. Prvi je stvaranje Muslimanskog nacionalnog vijeća Sandžaka- MNVS (11. maja 1991.) i Referendum za autonomiju Sandžaka održan (25-27. oktobra 1991). Tokom proglašenja MNV-Sandžaka (prethodnice današnjeg BNV-a), u sali Doma kulture, posmrtno je rehabilitovan gazija i šehid Aćif efendija. Ova odluka, na koju se čekalo 46 godina, izazvala je pravu erupciju oduševljenja kod prisutne publike.
U Njemačkoj, kao civilizovanoj državi, stvorio sam sebi uslove za normalan život dostojan čovjeka. Poznanstvo sa gospodinom Nurom Sadikovićem bilo je izuzetno plodonosno i dalo je velike rezultate. Ovaj sandžački vizionar i kulturni mecena, bio je spreman da finansijski pomogne sve moje projekte vezane za historiju Sandžaka. Tako su, nakon 13 godina našeg intenzivnog istraživanja, svjetlost dana ugledale četiri, za naš narod i našu historiju, to čitaoci već godinama ističu, veoma vrijedne knjige, koje se ne mogu zaobići u bilo kojem ozbiljnijem istraživanju historije Bosne, Sandžaka i Kosova. Nakon prve knjige „Sinovi Sandžaka objavljene početkom 1996., slijede: „Sandžak-porobljena zemlja“ (2001), „Kako se kalio Sandžak“ (2005) i „Dr. Mehmed Spaho-državnik i borac za BiH“ (2007). Kroz navedene knjige koje obrađuju najvažnije događaje iz hiljadugodišnje historije drevne Bosne, kao lajtmotiv, provlačila se i problematika muslimanskih milicija i ime slavnog komandanta Aćifa efendije. Nakon objavljenih knjiga, nastavio sam da sakupljam materijal za realizaciju prvog dokumentarnog filma o ovom junaku i odbrani Novog Pazara od Dražinih četnika u jesen 1941. godine. Ovaj film je, nakon nesebične pomoći albanskih patriota: prof. Sebastijana Najića, prof. Sulejmana Aličkaja, Ibrahima Ukehadžaja, i bošnjačkih intelektualaca: prof. Hanke Hamzagić, režisera Sulejmana Zatrića, kostimografa Adema Mašovića, članova moje familije i ostalih, realizovan i premijerno prikazan na „TV Sandžak“ početkom aprila 2012. godine. Film nosi naslov: „Aćif efendija i Šaban Poluža u odbrani Novog Pazara od četnika 1941.“ Ovaj film sam posvetio rahmetli Huseinu –Cenu Zatriću (1922- 2001), poznatom pazarskom patrioti, prvom predsjedniku Gradskog odbora SDA i jednom od najboljih poznavalaca historije Novog Pazara u ratnom periodu. Od njega sam dobio prve slike i saznanja o komandantu Aćifu efendiji.
Film je izazvao veliku buru i komentare. Bio je čak predmet razgovora u dnevniku RT Srbije. Potaknuo je i predstavnike BNV u Novom Pazaru, sa Sulejmanom Ugljaninom na čelu, da početkom avgusta 2012., u centru grada postave memorijalnu tablu sa slikom Aćifa efendije. Međutim, nakon lavine histeričnih komentara od strane srbijanskih medija i političara, mnoga usta sandžačkih političara su zamukla ili su se snishodljivo solidarisala sa navedenim napadačima. U odbranu lika i djela Aćifa efendije hrabro je stao najveći vjerski autoritet muslimana u Srbiji- muftija Muamer Zukorlić koji je jasno i glasno izjavio da je „Aćif efendija naš heroj! Identičnu izjavu dali su i historičar dr. Redžep Škrijelj i Esad Džudžević, tadašnji predsjednik BNV-a u tzv. tehničkom mandatu, koji je pokrenuo sudsku rehabilitaciju Aćifa efendije. Nažalost, ovaj proces se vodi veoma traljavo, vjerovatno namjerno, kako bi svi svjedoci pomrli. Jedan od svjedoka u korist rehabilitacije slavnog komandanta bila je rahmetli hadži Nafija Šušević (1925-2013). Protiv njegove rehabilitacije svjedočili su poznati komunistički funkcioner Ramiz Crnišanin (1925-2017) i predstavnice nevladinih organizacija u Novom Pazaru: Aida Ćorović, Semiha Kačar i Zibija Dervišhalitović- Šarenkapić.
Obzirom da sam i u knjigama i u filmu prikazao Aćifa efendiju kao veoma sposobnog političara u „Džemijetu“, prvoj muslimanskoj stranci u Sandžaku, i genijalnog vojnog stratega, tokom odbrane Novog Pazara 1941-1945., svoju dalju pažnju usmjerio sam na njegov privatni život i njegovu porodicu. Tako je već sljedeće-2013. godine, urađen novi dokumentarni film pod nazivom „Moj dajdža (ujak) Aćif efendija“. Autor ovog teksta je imao čast da se upozna i razgovara sa gospođom Begom Koca(1941), sestričinom Aćifa efendije i njegovim jedinim živim potomkom, kao i sa Hajrijom Dražanin (1918-2013), polusestrom Aćifa efendije. Znači preko navedenih knjiga i filmova naša i šira javnost mogla je da se upozna sa likom i djelom ovog velikana.
KO SU PRECI AĆIFA (BLJUTE) HADŽIAHMETOVIĆA
Tokom dvadeset i pet godina istraživanja lika i djela Aćifa efendije saznao sam mnogo o njemu i bacio dosta svjetla na njegov život. Međutim, ono što nisam u dovoljnoj mjeri istražio bili su njegovi roditelji i djed hadži Ahmet koji je u Novi Pazar doselio u drugoj polovini 19. vijeka. Hadži Ahmet Bljuta (1826-1906) je bio bogati trgovac iz Đakovice koji je u Novi Pazar došao 1875. godine. Kupio je veliku kuću Ćerčijskom sokaku (danas ul. Gojka Bačanina) u centru grada i dućan na Žitnom trgu, gdje je danas zgrada Suda. Prema izjavi Aćifove polusestre, rahmetli Hajrije Dražanin (1918-2012), date autoru u ljeto 2011. godine: „Hadži Ahmet je sa prvom ženom imao tri sina: Emina, Murtezana i Ismaila. Nakon smrti prve žene, Ahmet se oženio Bošnjakom Džemilom Hadžagić iz Prijepolja sa kojom je imao samo jednu ćerku koja se zvala Hatidža (1890-1983) a to je moja majka“.
Od te Hatidže potiče naša sagovornica Hajrija, udata Dražanin, koja je porasla sa Aćif efendijom u istoj kući. Najstariji Ahmetov sin Emin je, također, krenuo očevim stopama, pa je veoma brzo razvio trgovački posao u Pazaru. Kupio je još jednu kuću i dućan. Emin-aga (Bljuta) Hadžiahmetović (1867-1931) se oženio Bošnjakom Jalduzom-Duzom Ajdinagić (1869-1932), porijeklom iz Rožaja. Jalduzin otac se zvao Sulejman a majka Akča. Emin Hadžiahmetović je sa njom imao troje djece: sina Aćifa i dvije ćerke- Azizu i Ufu.
Aćif Hadžiahmetović je rođen 1887. godine u Novom Pazaru. U narodu je poznat kao Aćif efendija, zbog svog ugleda koji je stekao u gradu početkom 20. vijeka dokazavši se kao ugledan političar Džemijet stranke i komandant odbrane grada Novog Pazara od četnika u Drugom svjetskom ratu. Najzaslužniji je za odbranu bošnjačkog stanovništva Novog Pazara i okoline. Njegovom zaslugom grad je spašen, a time i čitav Sandžak od sigurnog četničkog genocida. Oženio se Mahijom Komanović i sa njom nije imao djece. Njegova sestra Aziza udala se za uglednog trgovca Ahmet-agu Dacu iz Novog Pazara, i sa njim imala 5 sinova: Sulejmana, Riza, Šabana, Kemala i Kadriju i ćerku Veziru. Druga Aćifova sestra Ufa udala se za Redžep-agu Čarovca,također poznatog trgovca, i sa njim imala dvije ćerke: Begu-Beku (1941) i hafizu Hatidžu-Hatku (1897-1972). Od svih navedenih osoba danas je živa samo Bega (Čarovac), udata Koca, sa kojom je autor Crnovršanin 2013. godine, u Beogradu, napravio opširan intervju o životu njenog dajdže (ujaka) Aćifa efendije.
MEZAREVI (GROBOVI) AĆIFOVOG OCA EMINA I MAJKE JALDUZE NALAZE SE NA MEZARISTANU „GAZILAR“ U NOVOM PAZARU
Većina ljudi u Sandžaku zna da su Aćifa efendiju streljali partizani na brdu Hadžet u Novom Pazaru 21. Januara 1945. godine , zajedno sa još 1.500 Bošnjaka. Njihova tijela su bačena u velike jame koje su nastale od bombi savezničkih aviona tokom bombardovanja Novog Pazara novembra mjeseca 1944. godine. Da bi sakrili svoj zločin komunisti su nakon rata nad tim jamama sagradili stambeno naselje! Od svih njih samo su Aćif efendija i Ahmet Daca streljani javno, kako bi zaplašili pazarsko stanovništvo. O ovom zločinu nije se smjelo ni govoriti a kamoli pisati. Komunistički dželati su kosti Aćifa efendije i ostalih smjestili duboko ispod temelja crvene zgrade „Musala“ i privatnih kuća koje se nalaze preko puta Gradske bolnice.
Autora ovog teksta je interesovalo gdje su ukopani roditelji Aćifa efendije: Emin i Jalduza. U razgovoru sa pomenutom Hajrijom Dražanin, Aćifovom polusestrom, koji sam vodio marta mjeseca 2012. godine, saznao sam da se mezar njegovog oca Emina nalazi u neposrednoj blizini Gurbi Babinog turbeta na groblju „Gazilar“. Zamolio sam Hajrijinu ćerku Milhatu da me povede na Gazilar i pokaže njegov mezar. Ona je to učinila sa zadovoljstvom. Milhata mi je usput kazala da se njegov mezar nalazi u veoma lošem stanju. I zaista, zatekli smo samo jedan kameni nišan sa slomljenim fesom i ostatke santrača. Mezar je, zbog višedecenijske nebrige poravnjan, i da Milhata nije znala gdje se nalazi, niko danas ne bi znao za grob Aćifovog oca Emina. Tog dana sam, zajedno sa Milhatom, napravio sliku na mjestu gdje se nalazi Eminagin mezar. Sliku objavljujemo prvi put uz ovaj tekst.
Za pronalaženje mezara Aćifove majke Jalduze (djevojačko prezime Ajdinagić) trebalo mi je šest godina traganja. Da živim u Pazaru vjerovatno bih ga pronašao mnogo ranije, međutim, obzirom da živim u Njemačkoj, kao i zbog mnogobrojnih obaveza, isti sam pronašao tek početkom oktobra 2018. godine. Ovoga puta informacije o Jalduzinom mezaru dali su mi dr. Fetija Ćorović i njen brat Iskender, čiji je djed po majci, koji se zvao Dževdet, rođeni brat Aćifove majke Jalduze. Kad sam u oktobru došao u Pazar, nazvao sam Iskendera i zamolio da me odvede do Jalduzinog mezara. Njen mezar se također nalazi na Gazilaru, samo malo dalje od mezara njenog muža Emina. Došli smo do tri relativno očuvana nišana na kojima je tekst pisan staroturskim pismom. To su nišani Ajdinagića. Sa lijeve strane je Jalduzina sestra Mahija, u sredini je njen brat Dževdet a Jalduzin se nalazi na desnoj strani. Sva tri nišana: tetki Mahiji, dajdži Dževdetu i majci Jalduzi, svojevremeno je podigao lično Aćif efendija, kao i nišan svojem ocu Eminu koji je u međuvremenu polomljen a mezar zapušten.
Nadam se da će u skoroj budućnosti, sada kada se zna gdje se nalazi, mezar Aćifovog oca Emina biti obnovljen i sačuvan od zaborava.
