Pokolji u Ljumi predstavljaju seriju krvavih odmazdi nad civilnim stanovništvom oblasti Ljume, koje je srpska vojska sprovodila tokom okupacije Albanije u balkanskim ratovima 1912-1913. godine.
Esad Rahić
Srpska okupacija Albanije
Krajem 1912. godine, u prvom balkanskom ratu, Kraljevina Srbija je okupirala veći deo Albanije. Srbija je nastojala da izađe na Jadransko more, što je smatrala operacijom od strateškog značaja. Trećom armijom koja je osvajala Albaniju komandovao je general Božidar Janković (to je isti onaj đeneral po kojem je Elez Han dugo nosio naziv Đeneral Janković, mjesto na samoj granici prema Makedoniji). Albansko stanovništvo se tome protivilo, i pružalo je otpor srpskoj vojsci. Zbog toga su uvedene drastične mjere odmazde nad civilnim stanovništvom.
Pokolj u Ljumi 1912. godine
Kada je general Božidar Janković vidio da se plemena Ljume opiru napredovanju srpskih trupa ka Jadranskom moru, proglasio ih je za ljudski odrod koji treba pobiti, nakon čega je naredio trupama da nastave sa posebnom žestinom.
Prema pisanju inostrane štampe, srpska vojska je masakrirala civilno stanovništvo, muškarce, žene, decu, i popalila 27 sela u oblasti Ljume. Izvještaji govore o nečuvenim svirepostima srpske vojske, uključujući spaljivanje žena i djece vezanih za plastove sijena, pred očima očeva. Nakon toga, oko 400 muškaraca iz Ljume se dobrovoljno predalo srpskim vlastima, ali se navodi da su odvedeni u Prizren, gdje su poubijani.
The Daily Telegraph je tada pisao da su “svi užasi historije premašeni zvjerstvima koje su počinile trupe generala Jankovića, a The New York Times da je “Srpska vojska ostavila krvav trag”.
Pokolj u Ljumi 1913. godine
Na londonskoj konferenciji decembra 1912. odlučeno je da Ljuma ostane Albaniji, ali srpska vojska se nije povukla. Albanci dižu veliku pobunu u septembru 1913. godine, nakon čega je Ljuma je još jednom teško stradala u odmazdi srpske vojske.
Navodno, rezervni oficiri su dobili naređenje da selo u Ljumi zapale i sve što u njemu zateknu stave pod nož. Oni su pokušali da se odupru, izveštavajući komandanta da u selu nema nikoga osim žena i dece i tražeći preispitivanje naređenja. No, kapetan Jurišić, koji je radio u sporazumu sa potpukovnikom Milićevićem, im je potvrdio naredbu za ubistvo svih žitelja sela.
Prema pisanju Dimitrija Tucovića, jednog od učesnika albanskog pohoda, srpske trupe su ušle u albansko selo u kojem nije bilo muškaraca. Za dva sata poubijano je više stotina ljudi:
“Za dva sata selo je bilo potamanjeno uz scene koje je teško reći. Plotuni su poobarali žene koje su držale odojčad u naručju; pokraj mrtvih matera drala su se njihova dečica koja su slučajno bila pošteđena kuršuma: tela, kao jela vitka, lepih gorštakinja rila su se kao crvi po ledini; žene su se porađale od straha. Za dva sata potamanjeno je na 500 duša.”
Prema Tucoviću, klanje je obustavljeno kada je deo oficira uložio energičan protest, priznajući da „divlji Arnauti“ zarobljene srpske vojnike razoružaju pa puste, a srpska vojska ubija njihovu djecu. Nakon toga, leševi su potrpani u kuće a kuće zapaljene, da bi se zločinu prikrio trag.
Izveštaj međunarodne komisije o Balkanskim ratovima navodi pismo srpskog vojnika koji opisuje kaznenu ekspediciju krajem septembra protiv pobunjenih Albanaca. On piše da se “strašne stvari dešavaju ovde” i pita se “kako ljudi mogu biti toliko surovi da počine takva zverstva”.
U nastavku piše:
“Dragi prijatelju ja nemam vremena da vam pišem opširnije, ali vam mogu reći da se strašne stvari događaju ovde. Ja sam prestravljen od njih, i stalno se pitam kako ljudi mogu biti tako okrutni kako da se počine takve okrutnosti. To je strašno. Ne usuđujem se da kažem više, ali mogu reći da Ljuma (albanska pokrajina uz reku istog imena), više ne postoji. Nema ništa osim leševa, praha i pepela. Postoje sela od 100, 150, 200 kuća, gde više nema ni jednog čoveka, doslovno ni jednoga. Mi prikupljamo njihova tela u grupama četrdeset do pedeset, a onda ih probadamo našim bajonetima do poslednjeg čoveka. Pljačka se događa svugde. Nacelnik je rekao vojnicima da idu u Prizren i da prodaju tamo ukradene stvari”.
U decembru 1913. godine, poslat je zvanični izvještaj velikim silama sa detaljima o pokolju Albanaca u oblasti Ljume i Debra, koji je izvršen nakon proglašenja amnestije od srpskih vlasti. U izvještaju se navode imena i prezimena osoba koje su ubili srpski odredi, često na najokrutniji način: spaljivanjem, klanjem, kasapljenjem bajonetima i tome slično.Takođe se navodi detaljan spisak spaljenih i opljačkanih sela u oblasti Ljume i Hasa.
Poricanje
Vest o stravičnim pokoljima u Ljumi ubrzo je procurela u svijet. Vlada Srbije je većinu izvještaja o ratnim zločinima dočekala službenim poricanjem. S druge strane, beogradska štampa je pokušala da ublaži razmjere zločina. Dopisnici beogradskih listova javljali su da je jedno selo u Ljumi uništeno jer su se Albanci navodno zatvorili u kuće i do poslednjega uporno branili. Tucović kvalifikuje ovu verziju kao “namernu obmanu javnosti”.
Slike;
1. Srpska vojska u Ljumi 1912.
2. Dimitrije Tucović, jedan od učesnika albanskog pohoda
3. Srpska vojska ostavila krvav trag, The New York Times, 31.decembar 1912.