‘Koštana’ është dramë e shkrimtarit të njohur serb Borisav Stanković. Kjo dramë është shkruar në vitin 1900 dhe për temë ka folklorin dhe adetet patriarkale serbe të kohës së fundit të shek. XIX. Ngjarja ndodhë në Vrajë, në të cilin qytet po ndryshonte jeta e dikurshme.
Daut Dauti
Koštana është këngëtare dhe valltare e bukur jevge në të cilën është dashuruar Stojani, djali i haxhi Tomës. Stojani është karasevdali dmth prej atyre që janë qefli të mëdhenj. Drama është plot me fjalë orientale që kanë përdorur dhe ende përdorin serbët. Por, drama ka edhe efekt politik. Autori flet për Bilaçin, Preshevën, Kumanovën, Shkupin, Kosovën, pjesë të cilat në atë kohë nuk ishin të Serbisë. Por, porosia është se këto pjesë duhet të jenë të Serbisë.
Duhet patur parasyshë që kjo dramë nuk është vetëm punë karasevdahi. Kjo dramë ka filluar të inskeonohet në Serbi që nga viti 1902 dhe vazhdon edhe sot të jetë ndër më të inskenuarat dhe më të shikuarat. ‘Koštana’ është edhe film por edhe operë. Nga kjo shihet se sa shumë është përçuar porosia për ‘tokat’ serbe edhe përmes temave të argëtimit siq duken në shikim të parë.
Në këtë dramë Bilaçi është vendi ku serbët i marrin qallgijat që qalldisin netëve të qeta verore deri në Vrajë duke i kënaqur karasevdalinjtë serbë. Por, Kosova për Stankovićin është e vdekur. Në kushtet e sotme ka shumë gjasa që për serbët të jenë të vdekur edhe Bilaçi dhe Presheva.
Ja një pjesë e kësa drame për ata që dijnë serbisht:
‘Eh, Koštana, zar jedna je pesma žalna? Znaš li šta je karasevdah? I toj težak, golem karasevdah! Tuj bolest ja bolujem (Pokazuje na sebe). Eve ostare, a još se ne nažive, još ne napoja’ i ne naceliva’… Još mi za lepotinju i ubavinju srce gine i vene! Aha!… Poj, Koštana, kako k’d se od Karakule na Bilaču, Preševo i Skoplje udari. Noć letnja. Šar-planina u nebo štrči, a ispod njuma lega pusto i mrtvo Kosovo. Drum širok, prav, carski. Po njega se rasipali hanovi, seraji, bašče, česme. Mesečina greje… Martinka mi u krilo, konj, Dorča moj, ide nogu pred nogu, a čalgidžije, što gi još od Bilački han povedešem, peške idev iza mene. Sviriv mi oni i pojev. T’nko i visoko kroz noć i na mesečini sviriv. A iz seraj i bašče, kude mlade žene i devojke oko šedrvan i na mesečinu oro igrav, grneta sviri, dajre se čuje i pesma…’
Petje: A kemi ne këso drama ku përshkruhen njerëzit dhe vendi që sot i themi Lugina e Preshevës?