Tokom Drugog svjetskog rata u novopazarskom kraju Aćif-efendija Hadžiahmetović imao je izuzetno značajnu ulogu, a prvenstveno između 4. novembra i 7. decembra 1941. godine, kada se istakao kao glavni organizator odbrane Novog Pazara i okoline od tri četnička napada. Zahvaljujući tadašnjoj uspješnoj odbrani, bošnjačko stanovništvo ovih krajeva osiguralo je svoj biološki opstanak.
Piše: Esad RAHIĆ
Aćif Hadžiahmetović (1887–1945) najutjecajniji je sandžački političar u međuratnom periodu i tokom Drugog svjetskog rata. Bio je najznačajnija ličnost po značaju u partiji Džemijet (Jedinstvo), poslije braće Nedžib-bega i Ferhat-bega Drage, a koja je djelovala od 1919. do početka 1924. godine u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca i okupljala albansko, tursko, bošnjačko i drugo muslimansko stanovništvo Makedonije, Kosova i Sandžaka. Tri puta biran je za narodnog poslanika u Skupštini Jugoslavije – 1920, 1925. i 1938. godine – a u međuratnom periodu na njega su izvršena tri atentata.
Tokom Drugog svjetskog rata u novopazarskom kraju imao je izuzetno značajnu ulogu, a prvenstveno između 4. novembra i 7. decembra 1941. godine, kada se istakao kao glavni organizator odbrane Novog Pazara i okoline od tri četnička napada, kojom je prilikom pozvao u pomoć Albance s Kosova i Bošnjake iz drugih dijelova Sandžaka. Zahvaljujući tadašnjoj uspješnoj odbrani, bošnjačko stanovništvo ovih krajeva osiguralo je svoj biološki opstanak.
Partizani su ga strijeljali 21. januara 1945. godine na Hadžetu, dijelu Novog Pazara, na prostoru ulice koja se još uvijek naziva Partizanska. Hadžet je u to vrijeme bio muslimansko mezarje, a danas je velika novopazarska mahala. Po porijeklu je bio Albanac, a po geografskoj odrednici i mjestu rođenja Novopazarac i Sandžaklija.
Sandžak i Srbija, Bošnjaci i Srbi Aćif-efendiju Hadžiahmetovića doživljavaju potpuno suprotno. Za jedne nacionalni junak, za druge nacionalni neprijatelj. Za Bošnjake čovjek koji je spasio, prije svega, novopazarske Bošnjake od potpuno izvjesnog četničkog pokolja i genocida, za Srbe čovjek koji je predvodio oružane formacije koje su se borile protiv njihovih djedova s bradama, kokardama i šubarama na glavi. Za jedne najsposobniji i najutjecajniji predratni i ratni političar, za druge nelojalan, samosvojan i “antisrpski” nastrojen. Za jedne Novopazarac i Sandžaklija od rođenja, za druge “uljez” u Novom Pazaru albanskog porijekla s lošim namjerama i ambicijama. Za jedne čovjek koji je bio na braniku odbrane i slobode Sandžaka, za druge borac za projekt “Velike Albanije” i albaniziranje lokalnog bošnjačkog življa.
Za Bošnjake je on čovjek koji ih je volio, za Srbe osoba koja je prema njima gajila negativne emocije. Za Bošnjake ličnost koja zaslužuje spomen-ploču, za Srbe čovjek čiju spomen-ploču u centru grada treba što prije ukloniti. Za Bošnjake čovjek koji je bio kooperativan s Nijemcima u mjeri koja je bila neophodna da bi se očuvala njihova biološka supstanca, za Srbe kolaboracionista koji je sarađivao s okupatorima i samim tim počinio izdaju. Za komuniste čovjek koji je bio antirevolucionarno i antikomunistički nastrojen, za predstavnike građanske klase pristalica kapitalističkog društvenog uređenja. Za Bošnjake ličnost koja je nepravedno osuđena i streljana, za Srbe neko nad kim je potpuno zasluženo izvršena egzekuciju. Za jedne osoba koju je neophodno rehabilitirati, za druge ličnost prema kojoj treba trajno zadržati postojeće pravne i sudske kvalifikacije.
Ono što je sigurno, Aćif-efendija nije bio pristalica fašističke ideologije, što potvrđuju i srpski historičari. Nije planirao etničko čišćenje i genocid nad srpskim narodom. Nije napadao srpske gradove. Kratkotrajna epizoda kontranapada u smjeru Raške bila je dio sveukupnog operativnog plana odbrane Novog Pazara, a ne neki širi i dugoročniji operativni projekt.
Aćif-efendija nema oreol svetitelja. U uvjetima rata i nema potpuno nevinih. Svaki učesnik rata bar nekog ili bar nešto nosi na duši.
Ali, ne može Dragoljub Draža Mihailović, koji je odgovoran za stotinu hiljada ubijenih Bošnjaka i za desetine hiljada ubijenih Srba i drugih, biti nevin, patriota, vođa pokreta otpora i borac protiv okupatora, iako je s njima otvoreno i tijesno sarađivao, a jedan regionalni i lokalni političar i lider kao što je Aćif-efendija biti gore historijsko zlo od njega.
Ne može svaka četnička, nedićevska i ljotićevska šuša olahko dolaziti do sudske rehabilitacije, a ljudi iz Sandžaka osuđeni i strijeljani od komunista nemati nikakve šanse da posredstvom srbijanskog sudstva eventualno ostvare pravo na nepristran i pravičan sudski proces i potencijalnu rehabilitaciju.
Sandžački Bošnjaci nemaju namjeru štititi nikog ko je eventualno odgovoran za bilo kakvo nedjelo učinjeno tokom Drugog svjetskog rata, ali su ogorčeni dvostrukim aršinima i standardima koji očigledno postoje u ovom pogledu u srbijanskom sudstvu, dnevnoj politici i historiografiji.
Ako se teži ka jednakosti svih građana, onda taj princip mora važiti ne samo za žive već i za one koji su odavno pod enigmatičnim i nedovoljno razjašnjenim okolnostima među mrtvima. Pravda ne smije imati nacionalni predznak. Ona mora imati kozmopolitski i univerzalni karakter. /stav/