Međunarodni naučni simpozijum “Otuđenje neslovenskih naroda u novopazarskom kraju i u cijeloj Crnoj Gori”, održan prije mjesec dana izazvao je veliko interesovanje medu intelektualcima. Sve više intelektualaca u Sandžaku razmišlja o ovoj važnoj temi. Radovi pročitani na simpozijumu, čije se objavljivanje očekuje uskoro, donijeli su nova tačna istraživanja o Albancima u Sandžaku.
Ismet Azizi
Od 25 pročitanih prezentacija, navodimo samo neke:
- Demografska statistika za Novi Pazar početkom XX vijeka;
- Jeni Pazar u osmanskim izvorima do kraja XII stoljeća;
- Zvanična statistika popisa stanovnistva u Crnoj Gori i položaj Albanaca u njoj;
- Pokušaj Crne Gore da vjersko i nacionalno otuđi u Plavu i Gusinju;
- Ustanak Albanaca Plava i Gusinja (1919) i dileme oko smanjenja broja ovog stanovništva;
- Stanovništvo Jeni Pazara(Novog Pazara) tokom osmanskog perioda i poteškoće u identifikaciji njegove etničke pripadnosti u osmanskim izvorima;
- Politika adimilacije vlasti u Crnoj Gori prema Albancima iz regije Kraje;
- Kolonizacija galopskog kraja tokom 1876-1912.godine pravoslavnim Albancima iz Crne Gore;
- Jugoslavija stvorena u potpunosti na panslavističkom segmentu i planu, ugrozila je egzistenciju Albanaca u Sandžaku;
- Jezik, materijalna i duhovna kultura pešterskih Albanaca;
- Dosije Neziri o etničkoj pripadnosti i svjedočenju sandžačkih guslara;
- Prezimena koja ukazuju na etničko porijeklo stanovništva Sandžaka;
- Posljedice lingvističke slavizacije albanskog stanovništva Sandžaka.
Ova i druga saopštenja, kao i brojne aktivnosti, značajno inspirišu stanovništvo i intelektualce Sandžaka da javno govore istinu. Političar, profesor i bivši poslanik, Rizah Gruda, među prvima je digao glas povodom otuđenja Albanaca u Sandžaku.
Profesor Gruda, rođen u Gusinje, školova se u Prizrenu i Prištini, cio svoj život posvetio je obrazovanju mladih. Početkom 1990-ih bavi se politikom i prvim višestranačkim parlamentom u Srbiji. Zajedno sa poslanicima preševske doline dao je veliki doprinos podizanju svesti o teškom položaju Albanaca na Kosovu.
Profesor Gruda je uvijek podržavao kulturne aktivnosti u Sandžaku, kao i na Kosovu, od osnivanja udruženja „ Kosovo za Sandžak“ do danas. Naravno, čak i na simpoziju održanom u Prištini, iako profesor Gruda nije učestvovao iz zdravstvenih razloga, pomno je pratio rad i rezultate koji su proizašli iz ovog neobičnog događaja.
Profesor Gruda se obratio rukovodstvu udruženja pismom koje objavljujemo uz očuvanje originalnosti:
„Želim da obavestim javnost da se etnogenezom stanovnika Sandžaka bavim već nekoliko decenija i evo procenta stanovništva albanskog porijekla po opštinama:
Plava i Gusinje sa 90%, Rožaje sa 95%, Tutin sa 95%, N. Pazar sa 85%, Sjenica sa 80%, Petnjica sa 60%, Bjelo Polje sa 55%. Dok u Novoj Varoši, Prijepolju, Priboju i Plevljima stanovništvo uglavnom čine Bošnjaci.
U Turskoj živi preko 10 miliona ljudi albanskog porijekla. Tokom osmanskog doba, većina paša i vezira bili su Albanci. Za vreijme vladavine Kemal-paše Ataturka, najveći procjenat oficirskog kora bio je albanskog porekla. Ministarstvo prosvjete i kulture Kosova treba da kontaktira Vladu Republike Turske, a dijaspora da osnuje udruženja koja bi otvorila kurseve za nastavu albanskog jezika, folklora itd.
U posljednjih 240 godina. Neka albanska plemena su božnjakizovana, a neka posrbljena, kao što su: Vasojevići su Kelmendi, Bjelopavlići su od Pavla Belog – Dukađina. Neki od Kuča su postali Srbi. Kolašin i Nikšić su naseljavali albanska plemena koja su bošnjakizovana i asimilovana u srpsko i crnogorsko. Etimologija Kolašina i Nikšića je albanska. Crnojevići i Bušatlije su albanska gospoda, pišu Dubrovčani.”