Piše: dr. Harun Crnovršanin
PRVI SVJETSKI RAT I PROPAST OSMANLIJSKOG CARSTVA
Prvi svjetski rat bio je globalni oružani sukob između dva saveza država (sila Antante i sila Osovine) koji se odvijao na više kontinenata od 28. jula 1914. do 11. novembra 1918. godine. Posljedice rata bile su, između ostalih, i više od 20 miliona mrtvih vojnika i civila (zbog čega je to jedan od najsmrtnonosnijih sukoba u ljudskoj historiji) i značajna razaranja država i ekonomija, te se smatra prvim ratom globalnih, svjetskih razmjera. Stoga je prvobitno nazivan Veliki rat ili Rat koji će okončati sve ratove. Oko 65 miliona vojnika iz 17 država bilo je mobilisano od 1914. do 1918. godine.
Prvi svjetski rat vodila su dva velika saveza. Sile Antante u početku su činile: Britansko kraljevstvo, Rusko carstvo i Francuska, kao i njihove kolonije i protektorati. Brojne druge države pridružile su se silama Antante, od kojih su najvažnije bile Kraljevina italija, koja se pridružila u aprilu 1915. godine i Sjedinjene Američke Države koje su u rat stupile aprila 1917. godine. Sile Osovine činili su Njemačko carstvo, Austro-Ugarska i Osmanlijsko carstvo.
Osmanlijsko carstvo pridružilo se silama Osovine u oktobru 1914., a godinu dana poslije to je učinila i Kraljevina Bugarska. Do završetka rata od evropskih zemalja samo Holandija, Švajcarska, Španija i skandinavske zemlje ostale službeno neutralne, iako su mnoge pružale financijsku i materijalnu pomoć jednoj strani u ratu.
Neposredni povod ratu bio je atentat srpskog nacionaliste Gavrila Principa na austrougarskog prestlonasljednika Franca Ferdinanda u Sarajevu na Vidovdan 28. juna 1914. godine. Ovaj rat su, radi stvaranja Velike Srbije, izazvali Srbi, preciznije Apisova četnička organizacija poznata pod nazivom „Crna ruka“. Naime, fanatični srpski nacionalista Gavrilo Princip, jedan od članova ove organizacije, ubija Ferdinanda i njegovu suprugu Sofiju, što nakon mjesec dana dovodi do objave rata Kraljevini Srbiji (28. jula 1914.). Napad Austro-Ugarske na Kraljevinu Srbiju aktivirao je niz savezništava koji su pokrenuli lančanu reakciju objava rata. Za mjesec dana veći se dio Evrope zaratio.
Rat se vodio na nekoliko frontova koji su naširoko okruživala Europu. Na Zapadnom frontu vodile su se žestoke borbe Nemaca, Austrougara na jednoj i Engleza, Francuza, kasnije i Italijana na drugoj strani. Na Istočnom frontu vodile su se također žestoke borbe, Nemaca, Austrougara sa Rusima. Na Balkanskom i Bliskoistočnom frontu također su vođene žestoke borbe, a bitke su se odvijale i na moru, te prvi put – i u vazduhu.
Rat je završen potpisivanjem nekoliko mirovnih sporazuma, od kojih je najvažniji Pariski (Versajsk)i ugovor od 28. juna 1919. godine, iako su sile Antante potpisale primirje s Njemačkom 11. novembra 1918. godine. Najuočljivija posljedica rata bila je nova teritorijalna podjela Evrope. Sve članice sila Osovine izgubile su teritorije, a stvorene su nove države. Njemačko carstvo izgubilo je svoje kolonije, proglašeno je odgovornim za rat i prinuđeno da plaća veliku odštetu. Austro-Ugarsko i Osmanlijsko carstvo bili su ukinuti. Od teritorija koje je zauzimala Austro-Ugarska stvorene su Austrija, Mađarska, Čehoslovačka i Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca. Osmanlijsko carstvo je ukinuto: teritorije carstva izvan Anadolije (Bliski i Srednji istok) bile su dodijeljene silama Antante kao protektorati, a jezgro Osmanlijskog carstva reorganizirano je u Republiku Tursku. Rusko carstvo, koje je izašlo iz rata nakon Oktobarske revolucije, izgubilo je veliki dio svoje zapadne granice, a na tim teritorijima stvorene su nove države: Finska, Estonija, Litvanija, Letonija i Poljska. Nakon rata, osnovana je Liga naroda ili Društvo naroda, međunarodna organizacija posvećena izbjegavanju budućih ratova i rješavanju sporova između država diplomatskim putem. Prvi svjetski rat označio je kraj poretka koji je postojao nakon Napoleonovih ratova i bio je važan faktor izbijanja Drugog svjetskog rata.
Završetkom Prvog svjetskog rata i komadanjem Osmanlijskog carstva, rat za Turski narod još nije bio završen
Na Pariskoj mirovnoj konferenciji iz juna 1919. godine, grčki premijer Elefterios Venizelos, snažno je lobirao za veliko proširenje Grčke, tzv. Veliku ideju (Megali Idea) koja bi uključivala nekoliko grčkih zajednica u Sjevernom Epiru i Trakiji i Maloj Aziji.
Saveznici, a posebno britanski premijer Dejvid Lord Džordž obećali su Grčkoj teritorije u zamjenu za velike žrtve i troškove koje su Grci podnijeli tokom rata na strani saveznika iz Antante. To je uključivalo istočnu Trakiju, ostrva Imbros (turski: Gokceada) i Tenedos (turski: Bozcaada), kao i dijelove zapadne Anadolije, oko grada Smirne (Izmira), gde je u to vreme živela značajna grčka zajednica.
Italo-anglo-francuski sporazum iz Sen Žan de Morjena, potpisan 26. aprila 1917., ustanovio je „bliskoistočne interese” Italije ali je taj dogovor prekršen grčkim zauzimanjem Smirne (Izmira), koja je obećana Italiji. Prije samog zauzimanja ovog grada, italijanska delegacija se opirala ideji grčkog zauzimanja zapadne Anadolije. Nakon toga napustila je Parisku mirovnu konferenciju i nije se vratila do 05. maja. Odlazak Italijana olakšao je posao premijeru Lordu Džordžu da uvjeri Francusku i SAD da daju prednost Grcima u vojnim operacijama u Zapadnoj Anadoliji u odnosu na Italijane.
Po nekim istoričarima, grčko zauzimanje Smirne (Izmira) bila je kap koja je prelila čašu i uzrokovala Turski nacionalistički pokret. Po britanskom istoričaru Arnoldu Tojnbiju, to je bila sramota Venizelosa i Lorda Džordže, koji su načinili velike greške i izazvali velike patnje grčkog i turskog stanovništva (masovnog preseljenja).
Grčka kreće u ratnu avanturu protiv Turske u kojoj doživljava katastrofalan poraz
Jedan od velikih pokretača rata bila je grčka nacionalna Velika ideja (grčki: Megali idea), zapravo jedna vrsta ponovnog uspostavljanja Vizantijskog carstva na obadviie obale Egejskog mora. U vrijeme grčke borbe za nezavisnost od Osmanlijskog carstva (1830), Megali idea je igrala veliku ulogu u grčkoj politici i nacionalnoj svijesti.
Velika ideja je u korijenima mnogih grčkih vjerovanja, kao što su da Konstantinopolj (današnji Istanbul) ponovo treba obnoviti kao sjedište hrišćanstva, i da treba ponovo osnovati hrišćansko Vizantijsko carstvo koje je propalo 1453. godine. Kao i da crkva Sveta Sofija (Hagia Sofia) ponovo treba da bude u hrišćanskim rukama. Velika ideja je uključivala je Konstantinopolj (Istanbul), ostrvo Krit, Tesaliju, Epir, Trakiju, Egejska ostrva, Kipar, obalu Male Azije, pa čak i Pont u Crnom moru.
Grčko zauzimanje Smirne (Izmira) 1919.
Grčka vojska od 20.000 vojnika iskrcala se u Izmir (Smirnu) 15. maja 1919. i preuzela kontrolu nad gradom i okolinom, pod zaštitom grčke, francuske i britanske mornarice. Pravna osnova tog čina bio je član 7. Primirja iz Mudrosa, koji je dozvoljavao Saveznicima „zauzeće bilo koje strategijske pozicije ako bi to zahtevala sigurnost Saveznika“. Grčke snage su u međuvremenu ušle i u istočnu Trakiju. Grčka maloazijska armija je brojala 220.000 vojnika, svrstanih u 13 divizija, koje su bile raspoređene u tri korpusa pod komandom general-majora Nikolaosa Trikupisa. Na drugoj strani, turske trupe su brojale 208.000 vojnika pod komandom Mustafe Kemal-paše. Grčko-turski rat je trajao od maja 1919. do oktobra 1922. godine. Grčka agresija na Egejsku obalu, tačnije na Izmir, pokrenula je kod turskog stanovništva još jači oslobodilački duh. Rađa se veoma jak Nacionalni pokret na čelu sa Mustafom Kemal-pašom koji će svojim vojničkim pobjedama zadiviti čitav svijet a neprijateljsku savezničku hrišćansku vojsku baciti na koljena. Dva najbliža Ataturkova generala bili su: Ismet-paša Inonu i Fevzi-paša Čakmak.
Tursko- grčki rat, koji je trajao od maja 1919. do kraja avgusta 1922., može se podijeliti u tri faze. Prva faza (od maja 1919. do novembra 1920.), uključuje iskrcavanje grčke vojske u Maloj Aziji i njeno učvršćivanje po obali Egeja. Druga faza je trajala od oktobra 1920. do juna 1921. Nju su karakterisale grčke ofanzivne vojne operacije. U trećoj fazi, završnom periodu, koji je trajao do avgusta 1922., Turci su preuzeli stratešku inicijativu i prisilili grčku vojsku na napuštanje Male Azije. Upravo u ovoj trećoj, pobjedničkoj fazi, odigrala se i posljednja bitka Turskog oslobodilačkog rata. To je Bitka kod Dumlupinara u blizini grada Kutahya.
Turski sultan je potpisao 10. avgusta 1920. Sporazum iz Sevra, prepuštajući Grčkoj Trakiju, sve do linije Čataldža. Ono što je bilo još značajnije, je da je Turska dala prava Grčkoj na ostrva Imbros i Tenedos, zadržavši malu teritoriju oko Istanbula, ostrva u Mramornom moru, i „mali uski pojas Evropskog tla“. Bosforski moreuz prepušten je pod kontrolu Međunarodne komisije i otvoren za saobraćaj svima.
Mustafa Kemal-paša nije nikada priznao Sporazum iz Sevra. Reorganizovao je osmanlijsko-tursku vojsku i krenuo u protivnapad na grčku vojsku koja je došla na 40 kilometara od
Ankare. Turska vojska tokom 1922. niže pobjedu za pobjedom i konačno u Bitci kod Dumlupinara 30. avgusta 1922., Ataturkova vojska poražava grčku vojsku i primorava je na kapitulaciju. Pri kraju rata Francuzi i Italijani napuštaju savez sa Englezima i Grcima, jer su vidjeli da su nepouzdani saveznici, i čak pomažu Ataturkovu vojsku prodajući mu oružje koje mu je bilo neophodno. Kemal Ataturk je i sa sjevernim susjedom, novoformiranom državom Sovjetskim Savezom, uspostavio dobre odnose sklapajući sa njim Sporazum u Moskvi 1921. godine. Za direktne neprijatelje je, na zapdnom frontu, imao još samo Engleze i Grke koje je ubrzo porazio. Konačno, 09. septembra 1922., Turska vojska pobjedonosno ulazi u Izmir.
Sporazum o prekidu vatre iz Mudanije zaključen je 11. oktobra 1922. Hlabavi saveznici (Britanci, Francuzi i Italijani) ostali su u kontroli istočne Trakije i Bosfora. Grci su morali napustiti ta područja. Sporazum je stupio na snagu 15. oktobra, dan nakon što su ga Grci potpisali.
Primirje iz Mudanije nasledio je Sporazum u švajcarskom gradu Lozani 24. jula 1923. kojim su priznate granice današnje Republike Turske. Veliki dio Lozanskog sporazuma je uključivao razmjenu stanovništva. Preko jedan i po milion Grka hrišćana je preseljeno iz Turske u Grčku, i isto toliko Turaka iz Grčke u Tursku.
Iako je turska vojska bila vojnički slabo opremljena, sa lošim puškama, sa malo municije i bez uniformi, ona je imala visok moral i fanatične dobrovoljce koji su izgarali u bitkama. Jedan od takvih dobrovoljaca bio je i Iljaz Kos- Ješilaj, Sandžaklija iz Akove (Bijelog Polja) koji je i junak ove priče. On je upravo u Bitci kod Dumlupinara sa svojom četom zarobio kompletan grčki Generalštab na čelu sa čuvenim generalom Nikolaosom Trikupisom.
KO JE BIO ILJAZ KOS – JEŠILAJ ?
O ovom junaku prvi put sam čuo u ljeto ove godine (2018), iz razgovora sa sandžačkim muhadžirima u istanbulskoj opštini Bayrampaša. Govorili su mi da je to čovjek koji je zarobio grčkog generala Trikupisa. U znak sjećanja na te slavne i teške dane Iljaz Kos- Ješilaj (1884-1986) je do kraja svoga života nosio tursku vojničku uniformu i sablju od koje se nije odvajao. Ovaj slučaj me je jako zainteresovao pa sam počeo da istražujem biografiju ovog gazije. Iz razgovora sa profesorom Muratom Mahmutovićem i Refikom Akovim (Sijarićem), saznao sam da u Bjelopoljskoj opštini i danas ima familija sa prezimenom Kos. Rekli su mi da ih još ima u selima Bjelopoljske opštine: Presečeniku, Bistrici i Ušanovićima.
Iljaz Kos je rođen daleke 1884. godine u selu Boljhanina kod Akove (Bijelog Polja) u crnogorskom dijelu Sandžaka. Tada je Akovo pripadalo Novopazarskom sandžaku, a ovaj je ulazio u sastav Kosovskog vilajeta. Otac mu se zvao Mursel a majka Umihana, rođena Hodžić iz sela Godijeva kod Bijelog Polja. Iljaz je poticao iz veoma pobožne familije. Nakon završenog mekteba upisuje i završava medresu u Akovi. Bio je izuzetno talentovan i vrijedan učenik, brzo je naučio turski i arapski jezik i izrazio želju da nastavi školovanje u Istanbulu. Kao dvadesetogodišnjak odlazi u osmanlijsku prijestolnicu pun volje i želje za novim saznanjima. Međutim, ratni vihor dolazećih Balkanskih ratova i Prvog svjetskog rata je od vojnog imama Iljaza Kosa napravio prekaljenog borca i junaka. U Turskoj je dobio još jedno prezime- Ješilaj
(Yesilay). Nakon završetka Turskog oslobodilačkog rata 1922. Godine, Iljaz je živio u Izmiru, da bi kasnije prešao u Istanbul gdje je i umro. Iljaz je bio predsjednik Nacionalnog udruženja ratnih veterana (gazija) u Istanbulu i o svojem ratničkom putu ostavio je i pisanu Izjavu. Ovaj dokumenat je napisan na turskom i nalazi se u posjedu Hakije Čolovića-Erika u Istanbulu. Ljubaznošću gospodina Hakije Čolovića i njegovog sina Allatina, diplomiranog ekonomiste, na moju molbu, tekst je preveden na bosanski jezik. Iljazov ratni put je bio izuzetno dug i naporan. Ratovao je bez prekida od 1915. do 1922. godine. Iljaz Kos je živio preko 100 godina i bio je izuzetno cijenjen i poštovan, kako kod Bošnjaka, tako i kod Turaka. Ovaj gazija je umro je u Istanbulu i ukopan je na mezarju Topkapi. Izjava koju je Iljaz za života ostavio, otkucana je pisaćom mašinom na dvije strane i ovjerena od Nacionalnog udruženja ratnih veterana. Ona počinje ovako:
„Te 1915. godine bio sam na vojnoj obuci u gradu Erzurumu, u kasarni Kavakli Kapi. Tražili su nas na tri fronta, da bi na kraju dobili naređenje da krenemo u Trabzon. Do ovog grada smo pješačili 17 dana. Odatle smo nastavili ka Samsunu, pa u Edirne i na kraju došli u Čanakkale. Po naređenju komandanta Trećeg korpusa postavljen sam za komandira Druge artiljerijske čete, koja je bila u sastavu Prvog bataljona, 56 Puka, 19-te Divizije. Čim sam primio dužnost komandira moji vojnici su topovima uništili pet francuskih ratnih brodova. U martu 1915. godine prešli smo u Ariburnu-Čanakkale. Dana 18. marta izjutra Englezi i Italijani su se sa ratnih brodova iskrcali na kopno. Do ikindije su trajale borbe prsa u prsa, bajonet protiv bajoneta. Pred akšam naš korpus je uspio da uništi neprijateljski korpus. Mi smo pretrpjeli velike gubitke. Od čitavog korpusa ostao je samo jedan puk. Za vrijeme Čanakkalskog rata naši saveznici su bili Njemačka i Austrija. Njihovi vojnici su došli sa Galicije i preuzeli naše linije, a naš je preživjeli puk, pod komandom Ali Ihsan-paše, zajedno sa Petim korpusom turske armije, krenuo na Istok i preko Šama (Damaska) stigao Kudus (Jerusalim). U Kudus smo, više od godinu dana, bili pod neprekidnom artiljerijskom vatrom Engleza i Francuza. Iz Kudusa smo otišli u Halilul Rahman i tamo ostali tri mjeseca, da bi se ponovo vratili u Kudus. Odatle smo otišli u Amman. Tamo smo predali teške mitraljeze generalu Ragipu Gumušpali. Nakon 27 dana iz Ammana smo otišli u Medinu. Tada je valija Medine bio komandant Konjičkog korpusa Fahri-paša. U Medini smo se zadržali deset dana. Iz Medine smo krenuli peške u Mekku i nakon 12 dana stigli u nju. U Mekki smo obavili Hadž farizu. Nakon toga smo bili 6 dana u Cidde (Džedi). Odatle smo brodom prešli preko Sueckog kanala i stigli u luku Port Said. U Port Saidu smo tri mjeseca ratovali protiv Engleza. Uspjeli smo da razbijemo engleski obruč i da stignemo prvo u Amman a odatle u Šam (Damask). Tamo smo čuli da je Ali Ihsan- paša zarobljen od Engleza. Iz Halepa smo došli vozom u Adanu, a iz nje u Mersin. Iz Mersina smo brodom došli u Izmir (Smirnu).
U Izmir sam, sa broda, izašao na kopno sa dva druga. Grčka vojska je već bila ušla u Izmir (op. 15. maja 1919.). Tamo je živjelo dosta Grka i Jermena. Gdje je današnji Sajam u Izmiru tu je nekada bila Gčka mahala. Kada je grčka vojska okupirala Izmir, pridružio im se bataljon sastavljen od domaćih Grka i Jermena. Ovaj bataljon se naoružao, okitio grčkim zastavama i,
zajedno sa njihovim popovima, poharao čitav grad i pobio mnogo turskih civila. Tadašnji valija (gradonačelnik) Izmira i komandant Izmirskog korpusa pukovnik Sulejman Vehbi se, nažalost, predao grčkoj vojsci. Ja sam se, sa svoja dva druga, nalazio nedaleko od trga, u avliji Centralne džamije, i posmatrao šta se događa. Ispred nas je bila Sari Kršla (Žuta kasarna) iz koje su, vezanog, izveli pukovnika Sulejmana Vehbiju i primoravali ga da, pred okupljenom masom, viče: „Živio kralj Konstasntin!Međutim, Sulejman je vikao: „Živio turski narod! Poslije ovih riječi grčki vojnici su pukovnika Sulejmana izboli bajonetima. Ja sam ga odmah osvetio. Ubili smo grčke vojnike koji su izboli turskog oficira. Uspjeli smo da pobjegnemo i da se, kasnije, u jednoj kahvi, koja se nalazila iza izmirske Centralne bolnice, sretnemo sa balkanskim muhadžirima i izmirskim gerilcima „zejbecima“ koji su se nalazili u okolnim šumama i odatle ratovali sa Grcima. Zajedno smo formirali jedinicu i počeli da se organizovano borimo protiv grčkog okupatora. Prvo smo ubili grčke i jermenske popove, i sa njima i komandanta grčkog bataljona. Za dva sahata smo uništili čitav grčki bataljon. Kad je grčka komanda čula šta se dogodilo naredila je da se sa grčkih brodova pošalje pojačanje i da nas napadnu. Tu noć smo morali da se povučemo i stigli smo u Bergamu i prenoćili u jedan han. Sutradan je grčka vojska stigla u Bergamu i mi smo morali da se hitno povlačimo u dubinu. Ja sam bježao od kuće do kuće i uspio sam da stignem do jednog potoka. Sdruge strane potoka bila je borova šuma a iznad nje planina. U toj šumi sam se sreo sa izmirskim gerilcima (zejbecima) kojih je bilo kao mrava. Njihov komandant je bio Čaldži Džafer Efe (Calci Cafer Efe). On mi je dao pušku „Mazerku“ i sto metaka. Sa njim smo blokirali Bergamu i uništili grčki bataljon. Nakon toga dobili smo haber da na nas kreće Grčki artiljerijski puk. Morali smo da se povlačimo, pa smo Iz Bergame, preko Burhaniye, stigli u Balikesir. Tamošnji turski žandarmerijski kapetan se uplašio Grka, pa mi je rekao da „predam oružje i da bježim“. Ja sam mu odgovorio da bi bilo bolje, da on, prije nego što mene razoruža, pokupi svoju vojsku i ode da se bori protiv Grka. Iz Balikesira smo prešli u Bigadič, u Čanakkale, i tamo smo bili heftu dana musafiri. U Bigadiču smo doznali da su gradovi: Balikesir, Manisa i Bursa zauzeti. Odatle smo, preko planine Kesiš, prešli u Inegol. Tamo je komandant Prvog bataljona Narodne odbrane (Kuvay-i Milliye) bio Čolak Ibrahim a komandant Prve čete ovog bataljona bio je Ali bey. Obadva oficira su poginula u borbama sa Grcima, a ja sam preuzeo komandu Prvog bataljona Narodne odbrane (Kuvay-i Milliye).
Stigao je komandant Konjičkog bataljona major Vehbi-bey i ja sam mu predao komandu. Vrhovni komandant Mustafa Kemal-Ataturk je naredio Ismet-paši Inoniju da u borbu uključi sve raspoložive konjičke snage, a Ismet-paša mu je rekao da nema dovoljno konjičkih snaga. Nakon toga je Ataturk naredio da se snage Narodne odbrane (Kuvay-i Milliye) spoje sa ostalim snagama turske armije. Po tom naređenju ja i Rafet bey smo se spojili sa vojskom koju je predvodio general Ismet-paša. Isti taj dan smo krenuli u napad, sa desne strane je bio 17-i puk i njegov komandant Deli Halil bey, a sa lijeve strane mi sa 300 konjanika. Pred ranu zoru smo uništili neprijatelja. U toku borbe grčka je vojska pokušala da zarobi Ismet-pašu, međutim ja sam mu poslao haber: „Ne boj se paša, mi smo tu, stigli smo! Kada smo izvukli Ismet-pašu iz neprijateljskog obruča, sreli smo se i on me je poljubio u obadva obraza.
zahvalio mi se i dao mi nadimak „Neustrašivi hodža“. Nastavili smo da tjeramo dušmane, pa smo oslobodili gradove: Pazarčik i Kuršunlu. Odavde smo prešli u Inegol (op. gdje danas živi veliki broj Bošnjaka). Tamo smo se 4 sahata borili sa grčkim vojnicima prsa u prsa. U toj borbi sam bio ranjen u obadvije noge i konja su mi ubili. Tako ranjen, uspio sam da se, preko Eskišehira i Burdura, prebacim u Antaliyu. Tamo sam raspoređen da radim kao službenik u Sudu čiji je predsjednik bio hafiz Fahri bey. Tamo je javni tužilac (savci) bio Numan bey. Sa njim, i sa još grupom sudskih službenika, sakupili smo novac od mještana hrišćana i sa tim novcem smo, preko Italijanskog konzulata, kupili od Italijana pun brod oružja koje je za nas bilo od ogromnog značaja. Kada je oružje stiglo u luku prebacili smo ga u naš brod koji se zvao „Murat-paša“. To oružje i municiju smo poslali na „front Ušak“. Jedan dio oružja smo poslali dobrovoljcima koji su došli iz Burdura i iz Isparte. Ja sam ponovo dobio prekomandu, dali su mi drugog konja, oružje i municiju i uputili na „front Ušak“.
Krajem avgusta 1922., na „frontu Ušak“ zarobili smo grčkog vrhovnog komandanta TRIKUPISA i još 10 njegovih generala. Kada je Ismet-paša čuo da smo zarobili Trikupisa i njegove generale, naredio je da se odmah predadu vrhovnom komandantu turske vojske Mustafi Kemal-paši koji se tada nalazio u gradu Afyonu. Prema naređenju Ismet-paše, sve grčke generale smo popeli u kola i odveli u Afyon. Predali smo ih sa potpisanom potvrdom (Imza Karsiligi). U Afyon su mene i moje drugove rasporedili po korpusima. Ja sam raspoređen u Drugu konjičku četu, Trećeg bataljona koji je pripadao Sedmom korpusu. Osmog septembra smo oslobodili gradove Manisu i Menemen, a 09. septembra 1922. smo konačno oslobodili Izmir.
Ovu izjavu daje gazija Iljaz Ješilaj Akova (Bijelo Polje) koji je zarobio vrhovnog grčkog komandanta Trikupisa i 10 njegovih generala. Iako imam 98 godina, spreman sam za nova naređenja naše časne Armije.“
Sa ovim tekstom naša javnost je prvi put saznala za još jednog sandžačkog junaka za koga u Turskoj mnogi već znaju. On je pravi uzor bošnjačkog ratnika koji je neustrašivo ulazio u svaku bitku protiv raznih din-dušmanina, bilo da su to: Englezi, Francuzi, Rusi ili Grci.
