Izvještaj CIA: Čak su i Srbi bili iznenađeni šta su komunistički Albanci radili Kosovarima! Komunizam na Kosovu nema veze sa ideologijom, ali…
Pripremio: I Azizi
Drugi dio izvještaja CIA o Albancima u Jugoslaviji govori o korenitim promjenama posle 1944. godine, kada su pobijedili komunisti. Iz stanja slobode od 1941. do 1944. godine, u izvještaju, sa kojeg je skinuta oznaka tajnosti 2011. godine, navodi se da su kosovski Albanci zapali u bedu. Ubijani su, zatvarani i osiromašeni. „Komunizam u prameni na Kosovu nema nikakve veze sa marksističkim doktrinama. To je jednostavno proizvod mržnje koju Srbi i Crnogorci gaje prema Albancima. Ovdje komunizam ima za cilj da slomi Kosovare, tako da oni izumru, a njihovo bogatstvo uzmu tzv. oslobodioci”, stoji u dijelu izvještaja.
U strogo tajnom izvještaju američke Centralne obavještajne agencije iz 1953. godine, poznate kao CIA, s kojeg je 2011. djelimično skinuta povjerljivost i do kojeg je došla Albanian post pošta, značajan dio posvećen je političkoj situaciji i razlikama u režimima, prije i poslije dolazak komunista.
Prema ovom izvještaju, od 1941. do 1944. godine, kada su ujedinjenu Albaniju vodili oni koji su danas poznati kao “kolaboracionisti”, Srbi i Crnogorci su živjeli kao ravnopravni građani na teritoriji. Kada su komunisti pobedili, sve se promenilo.
„Od 1941. godine, kada je Kosovo pripojeno Albaniji, pa do 1944. godine, kada su slavokomunisti preuzeli vlast, građani Srbije i Crne Gore su tretirani isto kao i kosovski Albanci, odnosno sa punom jednakošću, nevolje su bile samo za one pojedince koji su bili protiv režima i koji su bili umešani u političke intrige“, navodi se u dokumentu CIA do kojeg je došao AP.
“Postojala je potpuna sloboda vjerskog bogosluženja. Javni red je bio uzoran. Albanci, Srbi i Crnogorci mogli su neometano da putuju u gradove Albanije; tamo su trgovci odlazili da prodaju svoju robu i da kupe proizvedenu robu da je vrate nazad”.
„Niko nije bio gladan, jer je hrane bilo na pretek i na selu i u gradovima. Prodavnice su uvijek bile dobro snabdjevene raznovrsnom robom i otvarale su se nove radnje za građane. Troškovi života su porasli tokom ratnih godina, ali to je uglavnom zbog toga što je albanska vlada napustila zlatni standard“, navodi se u izvještaju.
Posebno za kosovske Albance, kaže se u izveštaju, to su bile zlatne godine razvoja i emancipacije.
Tul Tulica Izvještaj CIA-e
„Nakon trideset godina robstva, grupe učitelja i dobrovoljnih misionara koje je albanska vlada poslala na Kosovo prvi su bili koji su se obratile Kosovarima na albanskom jeziku. S tim u vezi, osnovane su albanske škole u Mitrovici, otvorene su gimnazije i gimnazije u Prizrenu, učiteljske škole u Đakovici, a u Prištini su osnovane više srednje i učiteljske kole unaprađene sa domovima za 500 učenika“.
Prema ovom dokumentu CIA-e, toliko je nastavnika došlo iz Albanije na Kosovo da je “u kratkom vremenskom periodu nastavni kadar na Kosovu značajno porastao, a smanjen u samoj Albaniji, pošto Zogova vlada nikada nije zamislila neophodnost širokog nastavnog okvira” .
Što se tiče pravnog okvira, prema CIA-i, “urađena je kompletna studija srpskih upravnih zakona, kako bi se oni sinhronizovali sa albanskim zakonima”.
„Stvoren je čitav administrativni sistem koji je uključivao sudove, vojsku i policiju na selima, sportske organizacije, letnje kampove za mlade itd. Osim toga, kreirano je petnaest stipendija za studente koji su željeli da nastave studije na nekom od stranih univerziteta. Cilj je bio školovanje određenog broja specijalista za budućnost”.
Pored obrazovanja, novi nastavnici su se veoma potrudili da unesu duh albanskog nacionalizma.
„Inspektori i uprave javnog obrazovanja i srednjih škola bili su dobro opremljeni bibliotekama sa svim vrstama albanske lektire“.
Izdavanje albanskih knjiga počelo je ubrzano da se odvija, a nakon nekog vremena “na Kosovu je objavljeno više knjiga na albanskom jeziku nego u Albaniji”.
“Nedostatak knjiga nije se osjetio ni u osnovnim školama ni među državnim službenicima.”
U međuvremenu, Srbi i Crnogorci su se žalili da vlast nije stvorila veći broj srpskih osnovnih škola, “međutim, razlog tome je što Slaveni nikada zvanično nisu tražili da se to uradi”.
Ali ova situacija koju je CIA opisala u ovom izvještaju nije trajala dugo – samo tri godine. Osovina je propadala i gubila Drugi svetski rat, a zajedno sa njima slabili su i njihovi albanski saradnici.
Informator CIA-e opisuje kako se odvijao pokret moći i borbe između komunista i kolaboracionističkih nacionalista.
Slika je mutna, Albanci se nalaze na dva različita fronta, ne znajući za koga se bore i koja je prava strana u ratu.
„Sve dobrovoljačke nacionalističke snage protiv komunizma okupile su se u planinskim skloništima pod vođstvom Ymera Berishe, Mulla Idrizija i Lluana Gashija. 1944. nacionalistički dobrovoljci Kosova su poraženi od 3., 5., 7. i 17. brigade albanske vojske pod komandom Šefćeta Pecija, poreklom iz Malakastre. Sve gradove Kosova zauzele su ove brigade, koje su predvodile nezavisne grupe kosovskih partizana. Čitavo stanovništvo okupiranog regiona automatski je, po partizanskom vojnom naređenju, regrutovano u ‘Narodnooslobodilačku vojsku’. Samo jedna petina vojno sposobnih, kosovskih nacionalističkih dobrovoljaca koji su ostali u planinama, izbegla je mobilizaciju”.
„U međuvremenu, Šaban Paluža iz Drenice dobio je naređenje da formira novu kosovsku brigadu, koja bi se pridružila albanskim brigadama u gonjenju Nemaca“.
„Među ljudima regrutovanim od Šaban Paluže bilo je mnogo nacionalista. Svestan ove činjenice, profesor Ymer Berisha iz Drenice, poslao je svoje ljude na lice mesta da ubede nacionaliste da ostanu kod kuće. To se dogodilo 16. januara 1945. Kada je pobuna dovoljno sazrela, Beriša se pojavio među izgrednicima i održao vatreni patriotski govor protiv ulaska u albanske brigade. On je istakao da se Kosovo napušta Srbima i Crnogorcima, dodajući da se odstrnjuju Albanaca šaljući ih za Nemcima. Kao rezultat toga, svi su se pridružili Beriši protiv Srba.”
„Uspon nacionalista počeo je u Drenici i Lab, čiji su stanovnici bili lojalni nacionalističkom duhu Džafera Deve. Nakon toga pobuni su se pridružili militanti iz cijele zemlje. Na krševitim planinskim vrhovima ponovo su se ponovile herojske borbe Albanaca protiv Slavena. U bici je palo oko 600 Kosovara, ali su Sloveni imali 2.500 mrtvih. Tri glavne bitke vođene su u Drenici, Gnjilanu i Uroševcu”.
U izvještaju se govori i o zanimljivoj epizodi kada su komunisti prekršili pakt dobre volje za pregovore i pogubili muftiju Arsima Luzhu.
“Zajednička komanda 7. brigade bila je svjesna da su Kosovari odlučni da se bore do kraja, pa su pozvali muftiju Asima Luzhu, bivšeg predstavnika Drenice, da se sastane sa njima radi navodnih pregovora. Klauzula je prekršena i muftija je upucan na licu mjesta. Nakon ovog podmuklog ubistva, borbe na planini su postale još žešće i Shaban Polluzha je takođe poginuo tamo, u borbama”.
U drugom paragrafu je opisana dinamika borbi u regionima Kosova i vođe nacionalističkih grupa protiv partizana.
„Gnjilanski region se pobunio pod vođstvom Mula Idrizija, koji se u narodnim pesmama pominje kao ‘Muderris’, Idrizi je ohrabrivao svoj narod citirajući stihove Paše Vase Skadrana, kao što je ‘Albanska vera je Albanija’.
Izveštaj govori io ratu u gradu Uroševcu, kada su u proleće 1945. godine nacionalističke snage dobile bitku i zauzele grad.
Ali, “pobjeda je bila kratkog vijeka zbog nedostatka municije, slabljenja discipline i nedostatka strateškog planiranja”.
Tada su komunisti u znak odmazde masakrirali civilno stanovništvo.
„Za razliku od drugih naroda istočne Evrope i Azije koji su patili od komunizma, Kosovari su takođe žrtve srpskog šovinizma. Sve dok su odnosi između Maršala Tita i Envera Hodže bili prijateljski, albanski komunisti nisu bili dobro tretirali kosovare”.
„Tako su se kosovari, koji su se borili sa Slavenima ili zbog srpskog zuluma pobegli u planine, našli u situaciji između ’čekića i nakovnja’. Komunizam, kako se primenjuje na Kosovu, nema nikakve veze sa marksističkim doktrinama. To je jednostavno proizvod mržnje koju Srbi i Crnogorci gaje prema Albancima. Ovdje komunizam ima za cilj da slomi Kosovare tako da oni izumru, a njihovo bogatstvo uzmu takozvani oslobodioci”.
Prema CIA-i, nacionalisti kosovskih Albanaca našli bi se u ćorsokaku, jer su se njihova “braća” iz Albanije protiv njih borila jednako, ako ne i više, nego protiv Srba.
„U komunističkoj Albaniji, Koci Xoxe, srbofil, bio je odgovoran za spoljne odnose sa Jugoslavijom. Međutim, servilnost koju su on i njegovi pomoćnici pokazali u hapšenjima i mučenju kosovskih nacionalista iznenadila je čak i same Jugoslovene.”
„Ramë Blaca, bivši ministar; Profesor Selman Riza, predsednik Iredentističke partije i bivši predsednik opštine Peć; Muharem Mitrovica; kapetan John Destanishta; i mnogi drugi civili i vojnici su uhapšeni u Tirani i predati jugoslovenskoj vladi, gde su im suđeni i osuđeni na razne kazne prinudnog rada. Drugi su osuđeni na smrt.”
Dokument CIA na 33 stranice govori i o ubistvu Miladina Popovića u Prištini, jednog od osnivača komunizma u Albaniji.
„Dana 14. marta 1945. godine, učitelj Haki Taha, ubio je Popovića u Prištini. Kao rezultat toga, Taha je uhapšen, upucan i vučen ulicama sa tablom ironično pričvršćenim na grudima koji je glasio ‘Smrt izdajnicima! Sloboda Albancima!”.
Slavokomunisti su se osvetili za Popovićevu smrt i to tako što su ubili pojedine Kosovare, iako su se izjašnjavali kao komunisti.
„Strijeljano je 1.600 kosovskih pripadnika komunističkih brigada stacioniranih u Bar u Crnoj Gori. Još jedan dokaz masakra ovih ljudi je činjenica da u Baru na zvaničnim komunističkim spiskovima za 17. i 18. mart nema mrtvih“.
„Komunisti su od oktobra 1944. godine vodili prilično tačan registar imena onih lica na području Kosova i Metohije, za koje su izricane teške kazne, uključujući i smrtne kazne. Imena obešenih ili streljanih albanskih mučenika nalaze se u registrima takozvanih narodnih sudova. Takve smrtne kazne su zapravo diktirane od strane Komunističke partije i teksta UDB-e, a Sud ih je izricao samo tokom kratkih pojavljivanja pred sudijama optuženih, kako bi se stvorio utisak pravičnog demokratskog suđenja”.
„Tokom mračnih i hladnih noći 1944., 1945. i 1946. godine, zatvorenici osuđeni na smrt izvođeni su iz ćelija, stavljani u kamione i slani na napuštena mjesta kao što su Germia, Karagač, Llukač, Moglič, Giafe i Kalas, ili u brda Ibri, Svečan i Gnjilane, gde im je naređeno da otvore svoje grobove. Nakon pogubljenja, grobovi su na brzinu zatrpani zemljom ili snijegom. Kada se snijeg otopio, raspadnuti leševi su izašli na površinu.”
“Kada se u državi mogu počiniti tako strašna djela, o slobodi je beskorisno govoriti. Događaji, onako kako su se desili, govore sami za sebe. Na primer, kada su se pripremali opšti izbori, navodno da bi se obnovilo slobodno izražavanje naroda Kosova, slavenske vlasti su početkom maja 1945. organizovale u Prizrenu sastanak samo po pozivu, a delegati su birani isključivo među ‘nacionalnim oslobodiocima’. Na tom sastanku su Albanski odbor za Kosovo i Metohiju i organizacija Narodni front doneli rezoluciju u kojoj se navodi da “albanski narod svojom voljom izražava želju da ostane u granicama Jugoslavije”.
„Kada su politički komesari na izborima pitali zašto nema albanskih kutija, ovi zvaničnici su odgovorili: ‘Zašto? Ceo svet zna da su Enver Hodža, Tito i Staljin jedno. Neće više biti granica između nas i Albanije. Postali smo braća od krvi koju smo zajedno prolili, ništa nas više neće razdvojiti.”
Pokušaji albanskih nacionalista nisu prestali, ističe se u izvještaju, ali je većina njih ili ubijena, ili uhapšena i osuđena na zatvorske kazne. Ukratko se navode neka imena i mjesta na kojima su bili zatočeni.
„Zatvorenici pećkog zatvora su 11. avgusta 1946. godine pokušali da pobegnu. Nažalost, oni su uhvaćeni iu ovom slučaju izgubili su živote Dr. Sylejman Lleshi, Skënder Curri, Mirteza Kryeziu i Bajram Shllaku, svi članovi nacionalističke organizacije, i 10 drugih zatvorenika. Članovi nacionalističke organizacije Prištine, među kojima su Gjon Sereqi iz Uroševca i Sylejman Aliu iz Prizrena, uhapšeni su u proleće 1945. godine. Ova grupa je pomagala Luanu Gashiju i njegovim prijateljima. Članovi druge nacionalističke organizacije, na čijem je čelu bio otac Bernadin Llupi, sveštenik iz Peći, uhapšeni su u leto 1946. Otac Lupi je bio u kontaktu sa profesorom Ymerom Berishom, šefom nacionalističkih snaga koje su delovale u Jugoslaviji sa agentom za vezu Ndueom. Perlleshi. Ostali članovi grupe oca Lupija bili su Marija Šlaku i učitelj Gjergj Martini, oboje iz oblasti Skadra, koji su kasnije ubijeni u sukobu sa partizanima. Oni su bili agenti za vezu između nacionalista iz Skadra i onih iz Đakovice, Prizrena i Prištine”.
„Sve tajne organizacije i njima podređeni lokalni ogranci pokušavali su između 1945. i 1947. da održe kontakt sa političkim liderima skrivenim na Kosovu. Na taj način je organizacija Halima Spahija održavala kontakt sa Ymerom Berishom i Muharremom Bajraktarom, dok je organizacija Sylejmana Lleshija bila u kontaktu sa Ymerom Berishom i Jupom Binjakom. Blizanac je, s druge strane, pokušao da uspostavi kontakte i koordinira svoje akcije sa akcijama Dem Alija Požarija. Organizacija oca Bernardina Lupija imala je kontakte sa Ymerom Berishom, Ndue Perllešiom, Pashukom Bibom i Ndocom Mirakajem. Prištinska organizacija je bila povezana sa Ymerom Berishom, Lluanom Gashijem, Gjonom Sereqom i Abdylom Hensijem. Organizacije Gnjilana su bile u kontaktu sa Mulom Idrizijem. Agent za vezu organizacija Vitine, Kamenice i Preševa bio je Sul Hoti”
Albanski nacionalisti nisu bili mnogo moćni i nisu imali pomoći iz inostranstva, dok je s druge strane OZNA, prethodnica UDB-e, postala veoma moćna.
Nerijetko se dešavalo da OZNA razotkriva planove i tajne sastanke nacionalista.
„Odmah nakon što su komunisti preuzeli vlast na Kosovu, započeli su aktivnu propagandnu kampanju, distribuirajući letke širom regiona i organizujući kurseve indoktrinacije, koji su bili obavezni.
“Oni koji su bili odsutni bez razloga su optuženi za sabotažu, hapšeni, premlaćivani i potom odvođeni od strane službenika OZNE”.
OZNA, tada UDB-a, bila je posebno aktivna 1946. godine. Mnogi ljudi su ubijeni ili jednostavno nestali.
„S druge strane, i Albanci su te godine bili prilično aktivni u stvaranju tajnih nacionalističkih organizacija. Nije postojao poseban zakon po kojem bi se predviđalo kažnjavanje pojedinaca nezadovoljnih stvorenim stanjem, pa ih je OZNA bila dužna svrstati u političke kriminalce. Ako to nije bilo moguće, pojedinci koji su smatrani nepoželjnim bili su optuženi za pripadnost političkoj grupi, a lokalni Narodni sud ih je osuđivao na šest mjeseci do godinu dana teškog rada. Predsjednici ovih sudova bili su povjerljivi agenti koji su posebno imenovani za ovu svrhu”.
„Situacija Kosovara nikada nije bila tako opasna i ozbiljna kao što je bila između 1944. i 1948. godine, kada su njihove jedine alternative bili zatvor, samoubistvo ili ponizno prihvatanje komunističkog i slovenskog jarma.
Značajan deo izveštaja CIA govori o velikom broju kosovskih Albanaca koji su stalno bili zatvoreni.
„Za to vreme u zatvorima Republike Srbije bilo je najmanje tri puta više Albanaca nego Slovena. Svaki grad je imao dva ili tri odjeljenja OZNE, a svaki odjel je imao svoj zatvor koji je čuvala vojska. Čak je i policija/milicija imala svoje zatvore”.
„Zatvori na Kosovu bili su puni Albanaca. Najveći zatvor u regionu Kosova, gde nikada nije bilo manje od hiljadu albanskih zatvorenika, nalazio se u Prištini”.
“Trenutno se u ovom gradu gradi zatvor kapaciteta dvije hiljade zatvorenika”, precizira se u izvještaju.
„Najveći zatvor u Republici Srbiji bio je u Nišu. U njoj se nalazi oko pet hiljada zarobljenika, od kojih četiri hiljade Albanaca. Ovde, gde se mučenjem do tela oblikuje duša zatvorenika, primenjuju se najprefinjenije metode da se „prevaspitavanjem“ razbije patriotizam Kosovara“.
“Zatvor ima dva odjeljenja, jedno poznato kao ‘pakao’, a drugo kao ‘Čistilište’. Potonji je sadržavao 4.000 osuđenika u godinama 1946-1948, od kojih su 2.500 bili Albanci.
„U zatvorima u Mitrovici, Požarevcu i Kragujevcu četiri petine osuđenih su bili Albanci. Polovina zatvorenika u zatvoru Idrizov u Skoplju bili su Albanci iz Makedonije, koje su stražari maltretirali na isti način kao i Kosovare”.
Pored ubistava i zatvaranja, komunistički sistem je uticao i na kosovske Albance u porodičnoj ekonomiji.
Prema izvještaju, „partizani su počeli 1944. osnivanjem zadruga ili zadruga. To je umnogome doprinijelo osiromašenju stanovništva. Seljak koji je ranije imao dovoljno za život na kraju je postao siromašan.”
“Poljoprivredne proizvode i stoku su jednostavno oduzimali seljanima članovi lokalnog odbora Komunističke partije. Porodice koje su imale dovoljno hleba čak i za praznike bile su retke, jer je država albanskim seljacima uzimala pšenicu i zauzvrat im davala samo malo kukuruza.“
izvor: AlbanianPost