Jusuf Mehonjiq, udhëheqësi i kaçakëve të Sanxhakut në Mbretërinë e Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve, shkroi faqet më të bukura në historinë e këtij populli me luftën e tij për çlirimin dhe mbrojtjen e boshnjakëve dhe shqiptarëve Sanxhak. Për shkak të suksesit të tij në luftën kundër çetnikëve të Kosta Peçancit dhe xhandarmërisë mbretërore, u shpall armiku më i madh i shtetit, koka e të cilit u vlerësuar 500,000 dinarë në ari.
Autor: dr. Harun Crnovršanin
Atij u kushtuan këngë të tëra me lahutë që këndohen edhe sot e kësaj dite. Fakti është se Mehonjiqi dhe udhëheqësit e tjerë kaçak u vranë nga agjentë të Mbretërisë së Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve.
Ekzistojnë shumë versione të ndryshme të vrasjes së Jusuf Mehonjiqit. Fakti është se mbreti shqiptar Ahmet Zogu dhe kryeministri jugosllav Nikola Pasic, në verën e vitit 1924, nënshkruan një marrëveshje të fshehtë për likuidimin e udhëheqësve të kaçakëve të Kosovës dhe Sanxhakut. Kështu, u likuiduan Bajram Curi (1862-1924) dhe Hasan-beg Prishtina (1873-1933). Bajram Curi u vra në një shpellë në shpellën e Dragobisë në Shqipëri nga dora e pabesë e Kadri Mehmetit, dhe Hasan-beg Prishtina u vra në vitin 1933 në Selanik të Greqisë nga tradhtari Ibrahim Qelo. Udhëheqësi i tretë i Kosovës, Azem Galica (Bejta) vdiq në verën e vitit 1924 në Junik nga plagët e rënda të marra në betejat me xhandarët serbë.
Sipas z. Avdija Avdiqi, njohësi më i mirë i jakçakut Jusufi vdiq në qytetin shqiptar të Shkodrës. Gazeta në Beograd “Politika” nga 13 mars 1926 shkruajti gjithashtu për vrasjen e Jusuf Mehonjiit. Në titullin e kësaj gazete thuhet: “Jusuf Mehonjic u vra”, dhe nëntitulli “Xhandarët shqiptarë vranë një nga banditët më të mëdhenj në vendin tonë”. Prizreni, më 12 Mars 1926, një patrullë e xhandarmërisë shqiptare në afërsi të Shikajut vrau Jusuf Mehonjiqim, udhëheqësin e njohur të kaçak të Sanxhakut. Në këtë teksst thuhet se Mehonjiq gjat veprimtarisës së tij vrau 500 serbë dhe malazezë. Akademiku Sherbo Rastoder, në librin e tij „Šahovići 1924- kad su vakat kaljali insani“ botuar në vitin 2011 në Podgorica, vërtetoi se oficeri Boshko Boshkoviq nuk u vra nga Mehonjiqi por nga malazezët e tij. Në të njëjtën kohë, ai mohoi informacionin për 500 serbë dhe malazezë të vrarë. Mehonjiq ishte një atdhetar i shkëlqyeshëm dhe njeri i drejtë dhe “ai vrau vetëm ata që bënë zullum në popullit të tij”.
Në atë mënyrë, arritën ta vrisnin Jusuf Mehonjiqin, mulla Agan Kojiqin (Koja hoxha i Plavës) dhe Jusuf Matkov Llalliqin, nga Gucia. Bashkëpunëtorët më të afërt të Mehonjiqit, Husein Boshkoviq nga Taslixhdža (Plevla) arriti të shpëtojë pasi u largua për në Turqi, ku edhe vdiq, dhe Feriz Salkoviq nga Tutin u arratis për në Shqipëri, por në vitin 1943, në fshatin Hamil afër Fierit, u vra nga një dorë e pabesë. .
Ekziston gjithashtu një version i treguar nga shoku i tij i Jusufi, bashkluftëtar i Nuko Hot nga Suhi Do, i cili tregim edhe sot e kësaj dite tregohet në Peshter, megjithëse nuk mund të besojmë në të vërtetën e saj. Sipas tij, Jusuf, duke ikur nga xhandari, shkoi te një shqiptar „pobratin“ (emri nuk u kujtua) i cili ka jetua në një fshat në Bjeshkët e Nemuna. Edhe pse ishte pranverë, kishte shumë dëborë në mal. Mehonjiq trokiti në derën e shtëpisë së vëllezërve të tij dhe ai, si gjithmonë, e mirëpriti mirë. „Vëllai „ urdhëroi që gruaja, pasi ishte shumë e ftohtë, të sillte kaçamak për të ngrënë dhe Jusufit i tha që të rahatohet. Jusufi kurrë nuk u nda nga pushka e tij, dhe madje edhe kur ishte ulur me miqtë më të mirë ai e mbajti pushkën në prehër (midis këmbëve). Kur uji, të cilin gruaja shpisë e kishte vënë për kaçamak, filloi të vlojë, „vëllau“ shpejt kapi një tenxhere me ujë të valë dhe e derdhi në fytyrën e Jusufit. Ai më pas nxori një armë dhe e vrau.
Në librin e prof. Sherbo Rastoderit Šahovići 1924- kad su vakat kaljali insani“, u botua një version deri më tani i panjohur i vrasjes së Jusuf Mehonjić. Aty, në faqen 153, është thënia e Budimir Çoguriq, një ish oficer i JNA, që banon në fshatin Graçarevo afër Shahoviqit (sot Tomashevo), se Mursel Mekiq nga fshati Bolhaninë në rrethin e Bijelo Pole i konfirmoi para dëshmitarëve se organizatori i vrasjes së Mehonjiqit ishte Xho Tos një tregtar nga fshati Karajukiq në nga peshteri i Epërm.. Ai dha 100,000 dinarë në për likuidimin e tij që u bë në afërsi të Pejës ”.
Në Peshter, mund të dëgjohej një version sipas të cilit autori i vrasjes ishte Smail Huka nga fshati Ugla. Në shtëpinë e nipit të tij, Kambo Huka (1935) edhe sot gjindet shpata e mmbretiti Aleksandër karagjorgjeviqit të cilën , sipas gjitha gjasash, pasi e kishte vrarë Mehoniqin , Smajl Huka e kishte marrë dhuratë nga mbreti . Për këtë shpatë ka shkruar edhe revista „ Sandzak“, të cilën në at kohë e ka redaktuar Senad peçanin, në numin e dhjetorit të viti 1990. nga mbreti si një dhuratë. Revista “Sandžak”, e cila më pas u botua nga Senad Pećanin, gjithashtu shkruajti për atë saber në numrin e dhjetorit nga 1990.
Pas tregimi për shpatën e mbretiti në shtëpinë e Hukiqëve, në Peshter në vitin 200 , u botua libri „ Republika Islemike e Gjermanisë! E autorit Dejan LlUçiq, ku në pjesën e dytë tëlibrit faqe 206, po ashtu përmendet Smajl Huka si organizator i vrasjes së Jusuf mehonjiqit dhe në të njëjtën kohë praqet Sm,ajl Hukën si gjysh të Dr, Sulajeman Uglaninit, kryetarit të partisë sëë Aksionit Demokratik ( ADA).
Sidiqoftë , familja Hukaj nga Uglla kategorikisht ka demantuar shkrimet e tilla e Hukiqit në Peçtera, libri “Republika Islamike e Gjermanisë” nga Dejan Luçiqi u shfaq në vitin 2000, ku në pjesën e dytë të tij, në faqen 206, ai përmend edhe Smail Huku si organizatorin e vrasjes së Jusuf Mehonjić dhe në të njëjtën kohë Smail Huku nga gjyshi i Sulejman Ugljanin, kryetar i Partisë së Veprimit Demokratik për Sanxhakun.
Sidoqoftë, familja Hukić nga Uglla kategorikisht mohoi histori të tilla.
Autori i këtij teksti vizitoi Kambo Huka në fillim të shtatorit 2012 dhe kreu një intervistë të gjatë me të në të cilën Kambo shpjegoi se Jusuf Mehonjić nuk u vra nga gjyshi i tij Smaili dhe se shpata e mbretit e cial gjindet në shtëpinë e tij u mor për një qrsye krejt tjetër.
Për t’i dhënë historisë së tij edhe më shumë besueshmëri, autori Crnovrshanin aksidentalisht ra në kontakt me nipin Jusuff Mehonjiqit, i cili jeton në fshatin Hamilj pranë qytetit të Fierit në verën e vitit 2013, pas njëzet vjetësh studimi për problematikën e kaçakëve të Sanxhakut dhe drejtuesit të tij Jusuf Mehonjiq. Dhe ai, gjithashtu, quhet Jusuf, sipas gjyshit të tij të famshëm.
Pas një bisede shteruese, nipin, kur e pyeta nëse e dinte emrin e Smail Huka nga Peshtera, u përgjigj negativisht. Unë atëherë i thashë që një histori po qarkullonte në Peshter, në një pjesë e Sanxhakut, se vrasja e gjyshit të tij Jusuf ishte organizuar nga ai Smail Huka nga Uglla. Ai fjalë për fjalë u përgjigj: “Unë u rrita me atë histori të dhimbshme për vrasjen e gjyshit tim Jusufit. Im atë Lutvo e kaloi tërë jetën duke hulumtuar – kush e vrau, si dhe ku? E gjeta Nazën gjyshën time të gjallë dhe mirë, gruan e gjyshit tim Jusufit. Asnjë prej tyre nuk kam dëgjuar që ai përmendi emrin e atij Smail Huka nga Peshtera. Është e vërtetë seqë në pranverën e vitit 1926 ai u vra në një përleshje mes tyre nga xhandarët shqiptarë në fshatin Arapaj afër Shijakut në afërsi të afër Durrësit. “Falë një oxhe që e varrosi, babai im Ljutvo gjeti varrin e tij dhe i solli eshtrat këtu në fshatin Hamilj dhe i varrosi pranë gruas së tij Nazës”.
Në bisedën tonë morri pjesë edhe Fehim Salkoviqi, nipi i kaçakut të famshëm Feriz Salkoviqć, nga fshatiCrnish afër Tutin. Fehimi, si një njohës i shkëlqyeshëm i lëvizjes kaçake të Sanxhakut, gjithashtu emri i Smail Hukës ishte i panjohur.
/Përgatiti dhe përshtati Ismet Azizi/
