Ismet Azizi: Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, da bi uništila nacionalni pokret Albanaca, upotrijebila je nasilje i neviđeni genocid.Prema prijedlogu zakona, aprila 1922. godine, teritorija Kosova je podijeljena. Područje Raške (Sandžaka) sa središtem u Čačku, sa područja Kosova obuhvatiše okrug Zvečana.
Na osnovu prijedloga komande III armije u Skoplju, pod kojom je bilo i Kosovo, 1. novembra 1918, učinjena je detaljizacija teritorijalne podjele, da zbog geografskog položaja i uslova saobraćaja, kao geografske cjeline, III armija podijeljena je na tri područja divizija: Manastira, Vardara i Kosova. Divizija Kosova sa centrom u Prištini dijelila se na tri divizijka okruga: Prizrenski režimenski okrug, Prištinki režimenski okrug i Novopazarski režimenski okrug koji je obuhvatio ove administrativne okruge: Sjenički, Deževski (Novog Pazara), Štavički (Tutina), Mitrovice, Vučitrna, Drenice, Lauše Istoga, Rožaja i Peći. Ova podjela je ostala do 1922. godine, kada se Kraljevina podijelila u pokrajine. Red, mir i bezbjednost u pokrajini Kosova držala je u svojim rukama vojska, koja je bila potpomognuta žandarmerijom.
Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, tokom svoje vladavine, kao prvu i zadnju namjeru imala je promjenu etničke strukture albanskih područja. Da bi ostvarila ove namjere i da bi našla formalnu pravnu potporu u inostranoj javnosti, ona je usvojila i agrarno-kolonijalno zakonodavstvo, koje je stupilo na snagu Zakonom od 25. septembra 1919. godine. 25-26. jula 1924. godine, srpska vlast, nakon što je okupirala slobodne zone Kosova, ubila je vođu kačaka Azema Galicu 284 i glavne rukovodioce oružanih ustaničkih četa. Nakon likvidacije glavnih snaga oružanih četa, srpski režim koncentrsao se na razaranje Džemijeta.
Pokušaji Džemijeta da se odcijepi od srpskih političkih partija, interpelacije i kritike nekih poslanika ove stranke protiv postupaka režima nad albanskim stanovništvom, posebno protiv Ferhata Drage i Aćifa Bljute, učinile su da ne budu dalje potrebni srpskim političkim strankama, pa su ga 1925. uništili. Dalje autor Rušiti piše: „Prema članku u listu „Politika“ Ferhat Draga, po povratku iz Zagreba, u oktobru 1924. godine, tražio je promjenu Džemijetove politike, kako bi slijedila model politike Hrvata i drugih porobljenih naroda, bude optužen da je „Balkanska federacija“ utjecala je na njega, da Jugoslavija bude podijeljena na administrativne jedinice vlasti, prema većini naroda koji žive u administrativnim provincijama. Srpske političke stranke – radikalne i demokratske, odnosno vlada, nalaze razloge za uništavanje Džemijeta, jer više nisu potrebni, posebno nakon poraza Kačakskog pokreta. Tim više što ne bi uticao na albansko stanovništvo u političkoj orijentaciji.“285 Dok nam Ćerim Lita nudi još jedan dokument u vezi s Draginim boravkom u Zagrebu: Po povratku Ferhata Drage iz Zagreba, Džemijet je zatražio od Izvršnog vijeća da Džemijet promijeni politiku i da bude „u skladu i tajnim dogovorom sa politikom koju su potpisali: Hrvati, Crnogorci i Makedonci“. Gazeta „Balkanska federacija“ bila je mjerilac te politike. Pavle Pastajić je pisao da „Srbija nema prava na teritorije dalje od Ristovca“ (nedaleko od Bujanovaca, I. A.).
Na početku godine 1925, uoči parlamentarnih izbora, preduzete su vanredne represivne mjere prema Albancima.
Koristeći Zakon o odbrani države, na liniji napada protiv Džemijeta srpski dužnosnici uhapsili su tipografe lista „Hak“ i nakon toga i službeno zabranili list, optužujući ga da štampa informacije koje ugrožavaju srpsku vlast. Međutim, uoči parlamentarnih izbora određenih za 8. februar 1925, uhapšen je Ferhat Draga. Jednom kratkom procedurom osuđen je na 101 godinu zatvora. Ovim protjerivanjima vlade završena je otvorena djelatnost albanske organizacije Džemijeta. Kasnije dužnosnici Beograda oslobodili su Ferhata Dragu.
U ovim uslovima Džemijet je prestao egzistirati kao legalno organizirana partija. Pored toga, vlast je upotrijebila ubijanje u masi, paljevine i rušenja sela artiljerijom, granatiranjima iz aviona, izvršena su hapšenja i interniranjima u Srbiji, posebno porodica pripadnika nacionalnog pokreta.
Što se tiče Sandžaka, njegov dio koji se nalazi u Crnoj Gori, nastrado je vrlo loše, u odnosu na one u Srbiji.
Pljačkanje, paljenje i ubijanje Muslimana na teritoriji Sandžaka se nastavlja, represalije sve više dobijaju na intezitetu, a kulminacija svega toga postiže se napadom na Šahoviće i Pavino Polje i nezapamćenim pokoljom tamošnjeg muslimanskog stanovništva. Prije nego što je izvršen napad, izvršena je opsježna priprema u organizacionom smislu.
Kada je sve bilo dobro pripremljeno, desila se pogibija Boška Boškovića, inspektora, ranije okružnog načelnika okruga Kolašin. Pogibija Boška Boškovića se dogodila 7. novembra 1924. godine, na putu od Mojkovca prema Šahovićima. O slučaju ubistva Boškovića postoji više verzija, „ali tačno je da su bili uzrok njegove smrti pojedinci iz kolašinske vlasti“. Sahrana je obavljena dva dana kasnije u Kolašinskim Poljima. Sahrani je prisustvovala ogromna masa naroda, a bio je pozvan i veliki broj državnih činovnika. Govornici, državni funkcioneri koji su prisustvovali na sahrani, svojim govorima za ubistvo Boško Boškovića optuživali su Jusufa Mehonjića i Muslimane iz Vraneša i Šahovića, kao Mehonjićeve jatake, i tom prilikom sve prisutne su pozvali na osvetu.
Masakr u Šahovićima, Pavinom Polju, Vranješu i okolnim selima bio je najveći zločin protiv stanovništva muslimanske pripadnosti za vrijeme mira u Kraljevini SHS. U narednim danima, 9. novembra 1924. godine, dogodila se najkrvavija drama nad stanovništvom Šahovića. Ubijeno je, poklano, opljačkano i spaljeno više od 650 osoba. Više od 100 porodica je iseljeno za Tursku, a 150 u Bosnu, u Brčko. Namjera je da se ovo stanovništvo definitivno iseli negdje vani. Zločin se dogodio kao posljedica ubistva načelnika Sreza u Kolašinu, penzionisanog učitelja Boška Boškovića.289 Ovo ubistvo je tada pripisano Jusufu Mehonjiću, kačačkom vođi koji se u ovo vrijeme nalazio u Albaniji.
Noću između 9. i 10. novembra 1924, sačinjen je plan za likvidiranje stanovnika Šahovića. Među ljudima koji su sačinili ovaj plan bio je Nikola Đilas, otac Milovana Đilasa, koji kasnije piše u njegovoj knjizi u vezi ovog strašnog zločina. Akcija za uništenje Šahovića povjeruje se Nikoli Đilasu sa ukupno 2.000 oružanih ljudi iz različitih krajeva Cne Gore. U vezi sa ovim i Milovan Đilas piše u njegovoj knjizi „Zemlja bez pravde“. Muslimanskom sveštenstvu iščupane su brade i nacrtan im je krst na njihovim glavama. U jednom selu jednu grupu ljudi vezali su žicama oko stoga sijena i naložena je vatra. Nakon ovoga dugo se govorilo o načinu paljenja ljudi u plamenu. Jedna grupa napala je jednog seljaka u njegovoj kući u jednoj dalekoj zoni. Seljak tek što je bio ogulio jedno jagnje i objesio ga na stablo jedne šljive. Imali su namjeru i njega ubiti, da potpale njegovu kuću, ali obješeno jagnje inspirisalo ih je da rade isto i sa seljakom – da ga ogule i objese isto. Jedan od njih udara ga sjekirom i dijeli tijelo na dva dijela. Ovi dijelovi svjedočenja nalaze se u verziji na engleskom jeziku (eng. Land Without Justice), dok su u verziji na srpskom jeziku („Besudna zemlja“), 2005. skinuti.
Među mnogobrojnim žrtvama tog stravičnog događaja u Šahovićima i Pavinom Polju našao se bio i jedan imam sa maloljetnim sinom. Kod imama su koljači našli u džepu Džemijetsko glasilo, list „Hak“. Nakon što su imama zaklali, stavili mu „Hak“ na prsa, a potom mu priveli sina i rekli mu da padne po babu i okrene lice prema „Haku“, te ga u tom položaju zaklali ocu na prsima, govoreći: „Tako dijete, nek si blizu baba svoga i te turske jazije“. Tih dana što je god muslimanskog življa nađeno sve je poubijano na najsvirepiji način ne štedeći ni bogalje Tih dana što je god muslimanskog življa nađeno sve je poubijano na najsvirepiji način ne štedeći ni bogalje.
Predsjednik Džemijeta Ferhat beg Draga, 14. novembra 1924. godine, uputio je ministru unutrašnjih poslova zahtjev za opoziv u vezi strašnih surovosti, krvoločnosti u ovoj regiji. Ovaj zahtjev za opozivom štampan je u „Pravdi“, u Sarajevu, br. 262, 18. novembra. Tu, pored ostalog, piše: “Gospodine ministre. Za ovaj masakr kao jedno zajedničko djelovanje lokalnih policijskih službenika i Vasojevića, odgovorni su policijski organi, koji su na vrijeme bili najavljivani o opasnosti i nisu preduzeli nikakvo djelovanje da bi predupredili ovaj masakr. U ovim prilikama odgovornost vlasti je veća od odgovornosti bandi, jer do sada niko nije uhapšen.”
List „Politika“ ( Beograd, br. 5949, datuma 15. novembra 1924), u vezi ovog slučaja raportira preko naslova “Protest Ferhat beg Drage, povodom osvete Vasojevića na ubistvo Boška Boškovića”, gdje piše o djelovanju, reakciji Ferhat bega Drage, koji je poslao jedno protestno pismo ministru unutrašnjih poslova, V. Maksimoviću. List „Politika“ vidio je za shodno da fokusira jedno protestno pismo Ferhata Drage, a ne vršene zločine nad stotinama nevinih muškaraca, žena i djece. Zapravo, više je bilo žrtava nego potrošenih slova za ovaj članak štampan u listu „Politika“. Službeno djelovanje i srpske bande jasno govore o etničkom čišćenju i o pokušajima za skrivanjem, s namjerom da se niko ne poziva na odgovornost.
Treba istaći da su bivši begovi i age imali veliki utjecaj kod Džemijeta. Jedan od njih bio je Aćif Bljuta, jedan od rijetkih muslimanskih političara koji je u ovo vrijeme djelovao radi očuvanja bošnjačke ideje i pojma Bošnjak kao nacionalne posebnosti muslimana Bosne. Aćif efendija, kategorički i hrabrom politikom, postigao je da vrati mnoge muslimane koji su 1920. godine glasali su za Radikalnu partiju. On je postigao da učrsti redove muslimanske partije Džemijeta, koja je vrlo brzo bila najjača partija u Sandžaku. Nikola Pašić je mnogo ranije uočio da je glavna prepreka za realizaciju velikosrpskog plana, kojeg je predvidio za Sandžak,bio Aćif Bljuta. Zbog toga on je, 1925. godine, preduzeo veliki teror u Novom Pazaru i u isto vrijeme naručio je likvidaciju ovog utjecajnog političara. Njegova je namjera bila da sije strah i užas i izazove pometnju u muslimanskom stanovništvu ovog područja.
Za ove otežane okolnosti, list „Hak“ piše da su „mnoga albanska braća pokrivena zemljom, dok mnogi drugi rasprostranjeni su tamo u vrlo teškom stanju“. Bajram Curri i Hasan Priština, u septembru 1924. godine, pisali su protestno pismo Ligi naroda u Ženevi. U petoj tački ovog protestnog pisma piše: „Ovaj gvozdeni režim, režim vatre i plačkanja na Kosovu, jeste glavni razlog jedne emigracije u masi albanskog stanovništva u Tursku, emigriranje što se vrši u strašnim uslovima što stotinama porodicama košta i životima, dok drugi dio ostaje u jednoj neopisivoj bijedi“.
U beogradskom nedjeljniku „Republika“, pored različitih podataka objavljenih, je i članak s naslovom „Masakri u Južnoj Srbiji“, u kome se kaže: „Iz celog Južnog Kosova čuju se užasni glasovi. Celo muslimansko stanovništvo proglašeno je kačačko, ostavljeno u milost policije i žandermerije. Skopski list muslimana „Hak“ donosi dugačke spiskove žena i dece od kojih su mnogi od njih izgubili život na neopisive načine. Po celom južnom Kosovu čuju se vike građana i proliva se njihova krv. Da bi se počistila Južna Srbija od kačaka, koje je stvorila naša zarđala administracija, ministar unutrašnjih poslova daje takve naredbe zaluđenim i divljim policijskim vlastima, tako da im oni proglašavaju rat celom narodu. I najobičniji policajac može danas da ubija, da pljačka koga hoće u Južnoj Srbiji i niko da se ne uznemirava. Zahtevam da zločini vlasti prestanu i da se odredi komisija, koja će zločince i nalogodavce terati na sud.“
U međuvremenu, formirana je jedna Komisija za istraživanje situacije u Sandžaku, postoji podjela naroda po vjerskom i političkom gledištu, kao rezultat odnosa iz prošlosti, i nakon 1918. godine. Ovi odnosi su zaoštreni posebno nakon aplikacije agrarne reforme i zloupotrebe državnog aparata.
Komisija je sačinila izvještaj, koji konstatuje da u Sandžaku postoji podjela naroda po vjerskom i političkom gledištu, kao rezultat odnosa iz prošlosti, i nakon 1918. godine. Ovi odnosi su zaoštreni posebno nakon aplikacije agrarne reforme i zloupotrebe državnog aparata.
Komisija, koja je radila da bi istražila ove zločine, imala je mnoge materijale, na osnovu kojih je mogla da konstatuje da vojnici, misleći na četnike Koste Pećanca, nisu poštedjeli niti vlasništvo niti čast pojedinaca. Ove istrage nisu donijele mir i dobrobit muslimanima. Na području Tutina, četnici Koste Pećanca, iako nisu imali nikakvog razloga, izvršili su strašne zločine. Samo u selu Starčeviće, godine 1922, prvo su ubili Galu, Bećira i Zećira, a sjutradan pogubili su još 28 osoba velike porodice Rizvanović. Likvidirali su još i Tefika i Bajrama (goste sa Kosova iz sela Kelepolje i Malindubrava).
U to vrijeme nastradali su i stanovnici ostalih krajeva Sandžaka i Kosova. U to vrijeme sarajevska „Pravda“ pisala je o masakrima u Prištini, Podujevu, Mitrovici, Ćićavici, Tutinu, Janjevu, Vrelu, Štimlju, kao i o najstrašnijem masakru u Dumnici, u februaru 1924. Dvadeset i tri ubijena, od kojih su uspjeli samo osam da ih sahrane imami, dok su ostali bili spaljeni. Sva ova ubistva od strane srbijanskih snaga smatrana su akcijama protiv kačaka, hajduka i njihovih jataka.
„O pokolju Muslimana (Bošnjaka i Albanca, I. A.) u rožajskom kraju, koji se dogodio odmah poslije onog u Šahovićima i Pavinom Polju, pisala je sarajevska „Pravda“, pod naslovom „Rožajsko klanje“. U ovom listu, pored ostalog, navodi se da je „grozan pokolj Muslimana u Rožaju izvršen poslije onoga u Šahovićima i Pavinom Polju“. Naime, ovaj zločin dogodio se „dne 12. decembra 1924. godine“. U njemu „platio je glavom 21 Musliman, a njima i dva starca od 94 i 95 godina: Adem Košuta i Husein Džamlić“. Nije čudo što su crnogorski „junaci“ ubijali starce, djecu, pa čak i bogalje, kada je pred njima bila parola „ne ostaviti uvo muslimansko“, i kao takva se morala sprovoditi u djelo. Povod za ovaj zločin, po autoru H. Avdiću, je još izranije pripreman i on je dio cjeline zauzetog stava o istrebljenju Muslimana iz Sandžaka.“
O broju ubijenih autor Rastoder piše: „Kao što se može uočiti, podaci o broju žrtava su različiti i zavise od izvora koji se koriste. Suština je u tome što tada nije povedena nikakva istraga, niti je bilo ko imao potrebu i motiv da utvrdi tačan broj žrtava. Mislimo da bi i danas licitiranje s brojevima bila uvreda za same žrtve i njihove srodnike. U tom smislu cijenimo da se najpouzdaniji podaci mogu izvesti iz usporedbe zvaničnih rezultata popisa. Prema popisu iz 1921. (dakle prije pokolja) na tom području je živjelo 2.755 muslimanskih stanovnika (1.559 u Pavinom Polju i 1.195 u Šahovićima). Poslije pokolja ostalo je da živi samo jedno muslimansko domaćinstvo, koje je prešlo u pravoslavlje.“
Vidjevši ovo strašno stanje, stanovništvo uopšte i napredni ljudi posebno, nisu se složili s ovakvim činovima, šovinističkim djelovanjem velikosrpske politike. Godine 1921. Kosta Novaković 301 , predstavnik radnika i seljaka Jugoslavije, ustao je u parlamentu i sa dokumentima u rukama govorio o zločinama vlade na Kosovu. Od pritisaka sa svih strana, turska vlada, natjerana i od direktnih stalnih pritisaka, osporila je prijem muhadžira, ali Kraljevina SHS po svaku cijenu bori se da se emigrianje nastavlja. O govoru Koste Novakovića piše i Branko Horvat (Kosovsko pitanje, 1989): „Poslanik Kosta Novaković govori protiv zlostavljanja, terora i ubijanja Albanaca. Rezultat toga: premlatili su ga pripadnici vladajuće partije usred Skupštine. Mišljenje vladajućih krugova dobro odražava izvještaj glavne žandarmerijske komande iz 1924: „Po mnogim srezovima Južne Srbije žive Arnauti, narod surov, nekulturan, nepoverljiv, lukav, nepokoran, sa pravnim normama iz najstarijeg perioda razvijanja krivičnog prava“. Za razliku od drugih manjina (Nijemaca, Mađara, Slovaka i dr.), Albancima nisu bila priznata prava nacionalne manjine i nisu bili pravno zaštićeni međunarodnim ugovorom.“
Među oštrim mjerama koje preduzeše srpske vlasti da bi ostvarili program istrebljenja Albanaca od etničkih sjeveroistočnih krajeva, Kosova i Sandžaka, bilo je otvaranje jedne posebne kancelarije da bi paralizovali albanski nacionalni pokret, zapravo da bi spriječili ostvarivanje etničke Albanije.
Vladinu politiku podržavali su i pojedini stranački listovi koji su izražavali zadovoljstvo zbog odlaska Muslimana u Tursku, istovremeno pozivajući na nasilnu hrišćanizaciju onih koji su ostali. Pored političkih pritisaka, teške socijalne bijede u kojoj je tavorila većina stanovništva, sandžački muslimani se svojataju i „nacionanalizuju“. Krsta Marić, predsjednik Srpske nacionalne omladine (SRNAO), pisao je 1923. godine: “ Muhamedova je vera državotvorna, ali je antinacionalna. Islam guta narode kao ćuk ptice. Islam je jači od narodnosti. Ko je privrženik Muhamedove vere, on je prvo musliman, pa tek onda Turčin, Arap, Srbin ili Hrvat. To je u dvadesetom veku čudno i smešno, ali je tako. Verski osećaji su kod Muslimana jači od nacionalnih, jer je islam anacionalan. Ko sve ovo zna, tome neće biti za čudo što bosanski Muslimani govore samo srpski, imaju srpsku fizionomiju, ali se srpski ne osećaju, nego muslimanski. Ne priznaju se Srbima, nego prijateljima Srba. Međutim, istorijski su bosanski, hercegovački, crnogorski i raški Muslimani Srbi…”
Jugoslovenska i turska vlada 1926. godine projektovale su jedan sporazum za iseljavanje 300 – 400 hiljada Albanaca Kosova i ovo je pitanje dugo vremena pominjano u turskoj štampi, posebno u časopisima “Haqimijeti Milije“ i u listu “Miljijet” 17. aprila 1926. U vezi sa ovim jugoslovenska vlada vrši razne mistifikacije u javnosti i uz upotrebu statistike i pomoću terora, nazivajući Albance Turcima.
U vezi s teškim stanjem Albanaca na Kosovu 1927. godine, na adresu Lige naroda u Ženevi intervenisao je i Hasan Priština. On je upoznao svjetsku javnost da su Albanci Kosova podvrgnuti istrebljenju, da se oni iseljavaju u Tursku. Iseljavanje, kaže se tu, događa se zbog toga što oni nisu ravnopravni s drugim građanima. „Najjače svjedočenje za ovo jeste jer oni nemaju nijednu jedinu školu“, pisaše Hasan Priština.
Da bi ih još više zastrašili i da bi ih natjerali da se isele, u Novom Pazaru ubijeni su građani, eminentni imam Selim Dugopoljanin, Emin Pećanin (Peja), Bedri beg Eminbegović, braća Bajramović, dok neuspjeli atentat izvršen je i prema Emin begu Nuribegoviću.
Na početku 1924. godine raspada se Demokratska partija, međutim 1926. godine, nakon smrti Nikole Pašića, i Radikalna partija.
Pošto je izgubio podršku u Novom Pazaru u Demoratskoj partiji, kralj Alekandar, 6. januara 1925, počeo je s primjenom diktature, raspustio je Skupštinu u Beogradu i prekinuo je djelatnost političkih partija. Od ovog vremena, do njegovog ubistva u Marselju 1934. godine, od bugarskog atentatora, on se oslonio na vojsku i na žandarmeriju.
Za teško stanje Albanaca u ovo vrijeme, historičar Ali Hadri tvrdi: „Kada se uzima u obzir pozicija i izuzetno teško stanje Albanaca u staroj Jugoslaviji, potpuno je ispravno mišljenje da je stara Jugoslavija za Albance bila zatvor u punom smislu riječi“.
Na početku izvještaja CIA o Kosovu, koju prenosi „ZonaExpress“, od januara 1953. godine, date su specifičnosti za Albance u bivšoj Jugoslaviji: Broj stanovništva i događaji koji su se odvijali do 1944. U izvještaju se navodi da je nakon Londonske konferencije 1913. Kosovo otrgnuto od Albanije i poklonjeno Srbiji. Mnogi kosovski patrioti naseljavali su se u gradovima Albanije, kao što su: u Fuše-Kruji, Elbasan, Mamurras, Muzeće itd. Ove patriote sačinjavaju mnoge ličnosti katoličke crkve i plemenite familije, At Štjefan Kurti (Shtjefën Kurti), Mikel Šala, Djon Bicaku (Gjon Bicaku) koji se spasio bježeći u Albaniju 1929. godine. Istovremeno je albanska vlada poslala snažnu notu Ligi naroda zbog ubistva oca Štjefan Kurti. Ubistvo je opisuje u knjizi Dr. Vasfi Samimi, Tirana 1943.
Kolonizacija albanskih krajeva bio je jedan proces započet još 1912. godine. Ona je dobila na intenzitetu 30-tih godina, kada je oružani otpor bio slabiji. Na osnovu plana kolonizacije etničkih albanskih krajeva, kolonisti su smješteni u prvom redu na strateškim tačkama ovih krajeva, kao što je bio pogranični pojas s albanskom državom. Slavenski kolonisti smješteni su i pored saobraćajnih čvorova, puteva, željezničkih puteva, kao i u dolinama i na najplodnijem zemjištu. U periodu između dva svjetska rata, na albanskim krajevima smješteno je oko 15.000 porodica kolonista sa oko 75.000 članova. U periodu 1918-1941. na etničkim albanskim krajevima dignuto je 1.000 slavenskih kolonija, kao posljedica realizacije agrarno-kolonizacijske politike, zaoštreni su međuetnički odnosi između Albanaca i Srbocrnogoraca.
Kolonizacija nije bila toliko iz ekonomskih razloga koliko iz političkih. Dekretom zakona utvrđeni su svi detalji o kolonizaciji Kosova. Sve je to učinjeno kako bi se promijenila etnička struktura stanovništva. Kolonisti su, pored mnogih drugih beneficija, dobili i obradive površine ili kuće koje su Albanci napustili. Koloniste su vezali sa mjerama predostrožnosti, navodeći da su morali ostati 15 godina da bi postali puni nasljednici te imovine.
Takozvana agrarna reforma, naime kolonizacija, započela je prije Prvog svjetskog rata, a nastavila se i nakon Prvog svjetskog rata, koja je počela i prije nego što je dobila pravnu formu, neposredno nakon ulaska srpske vojske u jesen 1918. godine.
Kolonizacija Kosova propraćena je fizičkim i psihološkim pritiscima. Oduzimanje zemlje i imovine ljudima koji su pripadali Nacionalno- oslobodilačkom pokretu, odnosno Kačačkom pokretu. Ovi pritisci povećali su iseljavanje za Tursku. Inače, ovo je bio cilj velikosrpske vlade.
Do kraja 1927. godine, na Kosovu po okruzima, formirane su sljedeće kolonije:
Okrug Gračanica (Priština), 25 kolonija i 222 naselja,
Okrug Llap, 20 kolonija i 25 naselja,
Okrug Vučitrn, 15 kolonija i 65 naselja,
Okrug Gnjilane, 10 kolonija i 22 naselja,
Okrug Uroševac, 9 kolonija i 23 naselja,
Okrug Peć, 11 kolonija i 27 naselja,
Drenički okrug, 7 kolonija i 25 naselja.
Zbog neviđenog nasilja, Albanci su bili prisiljeni ili se boriti za svoje postojanje ili nestati ili biti raseljeni. Raseljavanje Albanaca bilo je usljed pritisaka. Statistika oduzimanja zemljišta kačacima i zemljišta koje su napustile porodice koje su pobjegle sa Kosova, samo da bi spasile glavu i emigrirale jahtom.
Prema statističkim rezultatima iz 1937. godine, prema agrarnim granama, takva je bila situacija: u ogranku Peć, koji je obuhvatao sljedeće upravne okruge: Peć, Andrijevica, Berane, Đakovica, Podrima, Belopolje, 2761,51 ha kačaka uzeta je zemlja, a napušteno je bilo 8539,42 ha ukupne obradive površine. U ograncima Mitrovice, koji su obuhvatali sljedeće administrativne oblasti: Mitrovica, Dezheva, Senica, Shtavica, Vuçitrrna, Llapi i Drenica, oduzeto je 170,86 ha zemlje kačacima i 4090,40 ha oranica, 3900 ha oranica.
O položaju albanskog (podrazumjeva se i muslimana) stanovništva u Kraljevini SHS, odnosno Jugoslaviji, u TV emisiji Peščanik „Kumanovo 1999-1919“, Bešlin, M kaže: „Položaj albanskog stanovništva je bio najnepovoljniji mogući od svih nacionalnih manjina u Kraljevini Jugoslaviji, položaj albanske manjine je zaista bio najteži. Dakle, to je potpuna diskriminacija. Ne postoje, za sve vrijeme trajanja Kraljevine Jugoslavije, nijedne novine na albanskom jeziku, ne postoji nijedan udžbenik. Njima je uskraćeno pravo na zemlju. Zemlja je oduzimana od albanskog stanovništva; davana je prije svega slavenskom, srpskom stanovništvu, kolonistima. I vi, dakle, kad nekome uskratite, kad uskratite poljoprivrednom stanovništvu pravo na zemlju, vi ste mu uskratili pravo na egzistenciju i pravo na život. I to je, dakle, rađeno ciljano. Naravno, iseljavanja su vrlo podsticana, tad, 20-ih godina, iz države, i ne samo albanskog, nego i turskog, uopšte muslimanskog stanovništva. Nekoliko desetina hiljada ljudi je iseljeno tada, prije svega u Tursku i nešto manje u Albaniju.“
Već 1923. godine počinje oduzimanje ziratne zemlje od albanskih seljaka. Prema zakonu, njima se morala dati u zamjenu zemlja istog boniteta. No, u većini slučajeva, niti su dobili zemlju niti odštetu. Ti nezakoniti postupci eskaliraju poslije 1931. godine. Vlasti su nastojale da što više kolonista dovedu u pogranično područje. Kako zemlje nije bilo dosta, ona je oduzimana od Albanaca bez obzira na to da li će na preostaloj zemlji moći živjeti. Autor Horvat, pozivajući se na Obradovića, najboljeg poznavaoca kolonizacije na Kosovu, dodaje: Šef kancelarije Kosta Krstić izvještava dvor 1932. da su „starosedeoci čitavih sela ostali bez hektara zemlje“. U isto vrijeme organi vlasti i šovinistički političari huškaju naseljenike na Albance. Usljed toga „deo neseljenika nasilnički se odnosio prema Albancima smatrajući ih kao obespravljeni živalj… Nosioci vlasti takmičili su se ko će više Albanaca iseliti. Kad je jedan načelnik zvečanskog okruga iz 1924- 1927, bio smijenjen, on se žalio dvoru i kao značajnu svoju zaslugu naveo da je odselio „bespravno u Aziji 32.000 Arnauta, opasnih po zemlju“, 6.000 ih je otpremio u Albaniju, a imovinu su morali prodati u bezcijenje našim naseljenicima. Poslije 1936. bezakonje je ekaliralo dotle da se za malo mita moglo dobiti bilo koja albanska zemlja. Ako bi se nekom Srbinu ili naseljeniku svidjela njiva ili livada Albanca, dovoljno je bilo da podmiti agrarne organe ili da ima dobre veze u povjereništvu pa da je dobije“.
Između ostalog, Čubrilović, u svom elaboratu o kolonizaciji, vrlo je pedantan i daje savjete kako riješiti problem s manjinama, posebno s Albancima.
„Albanci i druge manjine na jugu su raštrkani i nisu opasni za naš život, nacionalni i državni. Nacionalizirati šarske teritorije znači zauvijek likvidirati svakog iredentu i zauvijek osigurati posjede ovih zemalja.
Kolonizaciju sa sjevera treba svesti na područja naseljena Makedoncima. Ako nekoga treba uputiti na jug skopskog Karadaka, onda treba poslati vranjance i leskovčane, koji su im mentalitetom i kulturom bliži, a nikako dinarce.
Problem novopazarskog Sandžaka rješavat će se sam po sebi i on u našem državnom životu ne igra ulogu koju je imao 1912. Spomenut ćemo da raseljavanjem Albanaca prekinuće se posljednja veza naših muslimana u Bosni i Novom Pazaru sa drugim dijelom muslimanskog svijeta. Oni postaju vjerska manjina, jedina muslimanska manjina na Balkanu, i ta će činjenica ubrzati njihovu nacionalizaciju.“
Čubrilović najveći problem vidi kod Albanaca, za koje kaže da je „nemoguće unazaditi samo sa postepenom kolonizacijom. Ovaj je jedini narod koji je u poslednjih hiljadu godina uspeo ne samo da se zadržava u jezgru naše države, Raškoj i Zeti, već i da na našu štetu odbaci naše severne i istočne etničke granice.“
Zataškavanju iseljavanja Muslimana, odnosno Bošnjaka, iz Sandžaka umnogome su doprinijeli intelektualci komunističkog režima, iako je na Kosovu manje imalo takvih. Ejup Mušović, koji je razloge iseljavanja sveo na ekonomski razlog, između ostalog, navodi: „Ipak, iznad svega, najbitniji element koji je uticao na iseljavanje Muslimana (Bošnjaka, I. A.) u Tursku u periodu između dva svjetska rata bio je ekonomske prirode.“
Do početka 1941. godine od agrarnih kolonizacijskih reformi dodirnuto je oko polovina poljoprivrednog zemljišta i polovina seoskog albanskog stanovništva. Statistika o oduzimanju kačaka i napuštenih zemalja od albanskih porodica koje imaše agrarne filijale predstavljaju ovakvo stanje u Mitrovačkoj filijali, u kojoj pripadaše ovi administrativni okruzi Mitrovica, Deževa (Novi Pazar), Sjenica, Štavica (Tutin), Vučitrn, Lab i Drenica. Kačacima je oduzeto 170,86 hektara, ostavljena pusta zemlja 4090,4l0 hektara, obradive zemlje 3900 ha.
Pored ovoga, kao posljedica eksproprijacije albanskog seljaštva i kolonizacije njihove zemlje, značajne promjene doživjela je i etnička strutura. Na Kosovu godine 1912. Albanci su činili 90 posto stanovništva, dok je 1941. njihov postopak pao na oko 70 odsto. Ipak, zahvaljujući organizovanom otporu albanskog naroda, nije postignut cilj jugoslavenske kraljevine za korjenitu izmjenu etničke strukture u korist slavenske manjine.
Izvor: Ismet Azizi: Aćif ef. Hadžiahmetović-Bljuta: Velikan Sandžaka