Kufijtë e Sanxhakut janë konfirmuar gjatë gjithë historisë me vendimin e Kongresit të Berlinit në vitin 1878, sipas Konventës së Stambollit të vitit 1879. Sanxhaku ishte krahinë autonome dhe autonomia e saj u hoq në vitin 1945. Sanxhaku është ndarë ndërmjet Serbisë dhe Malit të Zi. Pjesa e saj veriore është marrë (në jugperëndim), Serbinë dhe në jug (veriut) Mali i Zi.
Ismet Azizi
Rajoni i Sanxhakut është shumë i pasur me pyje, livadhe, lumenj, miniera dhe burime të tjera natyrore. Por, megjithatë, mund të thuhet se Sanxhaku, sot ka standardin e ulët të jetesës. Arsyeja është, ndër të tjera, politika e zhvillimit e gabuar e shteteve, të cilat e kanë ndarë.
Modalitet që ka mbështetjen e plotë të Bashkimit Evropian
Sot, vendet e rajonit po gjejnë modalitete te bashkëpunimit që do të kontribuojnë në zhvillimin e zonave të pazhvilluara. Si një formë e zgjidhjes së problemit, gjithnjë e më shpesh po përmendet bashkëpunimi ndërkufitar. Bashkëpunimi ndërkufitar në Bashkimin Evropian ka filluar në vitin 1990, si një iniciativë e veçantë për t`u financuar nga Fondi Evropian për zhvillim rajonal. Bashkimi Evropian, përmes programeve të veta të veprimit ka dizajnuar programe, për të ndihmuar në zhvillimin e rajoneve të pazhvilluara evropiane.
Bashkëpunimi ndërkufitar midis vendeve është një pjesë integrale e politikës së zhvillimit rajonal të BE-së. Kjo politikë hartohet, pikërisht, për zhvillimin e bashkëpunimit ekonomik, kulturor, social dhe bashkëpunime të tjera në mes të rajoneve dhe zvogëlimin e dallimeve në nivelin e zhvillimit të tyre. Në këtë kuptim, përfshihen shumë lloje të bashkëpunimeve të tilla, si bashkëpunimi ndërkufitar (cross border cooperation), bashkëpunimi ndërkombëtar (transnational cooperation), bashkëpunimi rajonal (interregional cooperation). Bashkimi Evropian këtë formë të bashkëpunimit e ndihmon me mjete financiare të bashkëpunimit nga fondet e planifikuara të BE-së. Rajonet përparojnë zhvillimin e tyre me projektet e përfshira në programin e Bashkimit Evropian.
Programi për bashkëpunim ndërkufitar, i cili nënkupton ngritjen e ndonjë rajoni ndërkufitar duhet të formulohet në mënyrë të qartë. Ai duhet të ketë një strategji të zhvillimit rajonal për rajonin, e cila shpallet rajon evropian ndërkufitar. Përpilimi i skemave lokale për zonën e planifikuar; ndërtimin dhe forcimin e kapaciteteve për përgatitjen dhe zbatimin e projekteve të planifikuara të zhvillimit. Në projekte, në të cilat përfshihen qeveritë lokale dhe rajonale; institucionet për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore, institucionet e kujdesit shëndetësor, bordet turistike, bujqësore dhe organizatave të tjera në rajon. Po ashtu, duhet të angazhohen koordinatorët rajonalë. Projektet për zhvillimin e rajonit të përfshijnë zhvillimin e burimeve natyrore, infrastrukturën, ndërtimin e rrugëve, zhvillimit e telekomunikacionit, mbrojtjen e burimeve natyrore dhe kështu me radhë.
Shembuj të bashkëpunimit ndërkufitar Evropian janë të shumtë
Në Evropë, ka rajone ndërkufitare me një shkallë më të madhe të autonomisë, siç është Tiroli Jugor, në verilindje të Italisë. Ky rajon autonom përbëhet nga dy treva: treva e Trentinos, ku banorët flasin gjuhën italiane dhe zonën e Tirolit Jugor, Bozen, në të cilën banorët e flasin gjuhën gjermane. Në veri, rajoni kufizohet me Austrinë. Tirolit Jugor autonomia i është dhënë në vitin 1971, ndërsa hyrja e Austrisë në Bashkimin Evropian në vitin 1995. Edhe më tepër është rritur bashkëpunimi rajonal ndërkufitar.
Zgjidhja e problemit të Sanxhakut
Ideja për Sanxhakun, si një rajon evropian ndërkufitar po bëhet gjithnjë e më e qartë dhe më realiste. Në mars të vitit 2006, dy muaj para referendumit për pavarësinë e Malit të Zi, Presidenti DPS Millo Gjukanoviq, dhe kryetari i Partisë Boshnjake, Rafet Husović, kanë nënshkruar një marrëveshje e cila trajton. Në Evropë janë 182 rajone ndër-kufitare që janë formuar si subjekte për vendosjen e bashkëpunimit ndërkufitar. Avantazhet e një komunikimi të tillë në mesin e komunave që janë të vendosura në vende të ndryshme kanë një interes bashkëpunimi: për të përmirësuar zhvillimin ekonomik, por edhe në lëmitë tjera
Sanxhaklinjtë, gjithnjë e më tepër, Sanxhakun e shohin si një rajon multietnik; shumë fetar dhe multikulturor ndërkufitar, me një kufi transparent, i cili do të jetë urë bashkimi, jo një mur ndarës midis Serbisë dhe Malit të Zi. Dhe, për politikanët duhet të një nga prioritetet e partive të tyre, të cilat do të angazhohen në krijimin e bashkëpunimit ndërkufitar të Sanxhakut.
Organizata joqeveritare (OJQ) ”Sanxhaku rajon i BE-së”, selia e së cilës është në Bijelo Polje, angazhohet për heqjen e pengesave në rrugën e zhvillimit të komunave në regjionin e Sanxhakut. Ngjashëm, me këtë organizatë vepron edhe OJQ “Kosova për Sanxhakun” e cila në programin e vet e ka bashkëpunimin ndërkufitar në mes Kosovës dhe Sanxhakut.
Boshnjakët e Sanxhakut shprehin dashuri të veçantë për atdheun e tyre, identitetin e tyre, të cilët krenohen me prefiksin ,,Sanxhakas ”, në emërimin ngjarjeve sportive dhe tubimeve të tjera (ndër më të njohurat janë “Lojërat Sanxhakase”).
Në Bruksel, në qendrën administrative të Bashkimit Evropian, para disa viteve është hapur zyra e përfaqësisë së Qendrës për zhvillim të qëndrueshëm të turizmit shtëpiak .
Sipas mendimit të subjekteve kompetente, krijimi i rajonit evropian ndërkufitar të Sanxhakut do të zgjidhte shumë probleme ekzistuese:
-Do të përmirësojë zhvillimin ekonomik të rajonit.
– Do të mundësojë inkluzicionin social të popullsisë. Procesi i përfshirjes sociale do të iu mundësojë qytetarëve, të cilët janë në rrezik të varfërisë për të fituar mundësitë dhe burime; për të marrë pjesë në marrjen e vendimeve që ndikojnë në jetën e tyre dhe të marrin pjesë në zhvillimin ekonomik dhe kulturor të shoqërisë.
– Sanxhaku do të bëhet një rajon më tërheqës për investime.
– Investitorët potencialë nuk do të detyrohen të sigurojnë numër të madh të lejeve nga autoritetet lokale dhe rajonale .
– Diaspora do të mbështesë zhvillimin e Sanxhakut, si një rajon evropian ndërkufitar.
– Do të rritet bashkëpunimi shkencor, sportiv dhe bashkëpunimi tjetër; punën krijuese dhe mendore.
– Si regjion i 183-të evropian ndërkufitar, Sanxhaku do të mund të shfrytëzojë fonde, që marrin rajonet evropiane ndërkufitare nga fondet e BE-së.
– Do të mund të bashkëpunojë me rajonet e tjera evropiane ndërkufitare në rast të fatkeqësive, të mbështetet në ndihmën e tyre, e cila tani është e zakonshme në mesin e këtyre rajoneve, si në rastin e fatkeqësive natyrore.
– Lehtësimet doganore do të jenë më të larta.
– Tregtia do të përmirësohet.
– Çmimet do të jenë më të ulta.
– Përzgjedhja e produkteve do të jetë më e madhe.
– Standardi i jetesës do të jetë më i mirë.
– Si rezultat i bashkëpunimit, krimi do të zvogëlohet.
– Në tregun e punës do të jetë një zgjedhje më e madhe e shërbimeve.
– Do të arrihet përmirësimi i marrëdhënieve ndërnacionale.
– Do të shpejtohet marrja e shtetësia për banorët që i kanë ndarë kufijtë.
– Do të krijohen kushte për të udhëtuar më lirshëm.
– Turizmi do të zhvillohet më shpejt.
– Shkëmbimi i përvojave, njohurive dhe aftësive do të rritet.
– Zhvillimi i një mjedisi më të lirë, për të zhvilluar miqësinë dhe bashkëpunimin, në mes të pjesëtarëve të gjitha grupeve etnike.
– Do të nis zhvillimi i projekteve moderne të zhvillimit.
– Do të angazhohen koordinatorët për bashkëpunim ndërkombëtar, për diasporë, arsim, kulturë, ekonomi, sport, etj
– Evropa do ta mbështetë zgjidhjen e çështjes së Sanxhakut, e cila do të jetë një e mirë e përbashkët, për të gjithë boshnjakët dhe popujt të tjerë.
– Serbia dhe Mali i Zi me zhvillime të shpejtuara socio-ekonomike të rajonit të Sanxhakut të përshpejtojë hyrjen e vendeve të tyre në Bashkimin Evropian.
Në periudhën e ardhshme është e nevojshme për të identifikuar dhe për të formuluar një shkallë të qartë të autonomisë së rajonit të Sanxhakut, si regjion i BE-së, që kanë për qëllim për të filluar bisedimet që do të përcaktojnë modalitetet e implementimit të këtij projekti modern evropian.