Historikisht është enjohur se Krahina e Sanxhakut me qendër administrative në Jeni Pazar ishte njëtrevë e banuar me shqiptarë, boshnjakë dhe sllavë në një përqindje minore.Gjatë luftës antifashiste në këtë krahinë ishte zhvilluar një luftë e drejtë antifashiste,ku dalloheshin shqiptarët dhe boshnjakët. Por, me të mbaruar lufta, politikanëte Serbisë dhe Malit të Zi do të bëjnë pazare dhe do ta ndajnë këtë trevë ashtusi provuan ta ndajnë edhe Kosovën. Ndarja ngjau me fajin e faktorit tëbrendshëm, por edhe në sajë të raportit të forcave politike dheushtarake.
Dokumenti i shuarjessë Sanxhakut si Krahinë, por edhe i ndarjes administrative në mes të Malit tëZi (ku drejtonte Gjillasi) dhe Serbisë (ku drejtonte Rankoviqi).
Prof. Dr. Hakif Bajrami
Vendimi i “Zavno” -Këshillit Antifashist të Vendit (krahinës) Sanxhakut për Shpërbërje, JeniPazar, më 29 mars 1945
Këshilli AntifashistPopullor për Çlirimin e Sanxhakut, në kuvendin e vet më 29 mars 1945 në JeniPazar konstaton:
Që rrethet e Pribojit,Maleshevës, Zllatarit, Sjenicës, Dezhevës dhe Shtvicës pas Luftës Ballkanike epra krijimit të Jugosllavisë centraliste i kanë takuar Serbisë, ndërsa rrethete Plevlës (me ish-rrethin e Bolanicës) dhe Bjellopolës (me ish-rrethin eLlozanës) i kanë takuar Malit të Zi. Këshilli Antifashist i Çlirimit Popullortë Sanxhakut nuk sheh asnjë arsye që ashtu të mos jetë edhe sot kur në bazë tëvendimit të AVNOJ-it nga 29 XI 1943 ndërtohet Federata e re Demokratike eJugosllavisë.
Që në kuvendinthemeltar të këtij këshilli që është mbajtur më 20 XI 1943 në Plevle, e pastajedhe më vonë, nuk është shtruar kërkesa për status të posaçëm të Sanxhakut nështetin e ardhshëm.
Prandaj KëshilliAntifashist i Çlirimit të Sanxhakut pas dëgjimit lidhur me statusin e Sanxhakutnë shtetin tonë të ri dhe pas diskutimit thelbësor për këtë çështje
VENDOS:
Që rrethet e Pribojit,Mileshevës, Zllatarit, Sjenicës, Dezhevës dhe Shtavicës t’i takojnë Serbisëfederale, ndërsa rrethet e Plevlës (me ish-rrethin e Bolanicës) dhe Bjellopolës(me ish-rrethin e Llozanës) t’i takojnë Malit të Zi.
2. Që KëshilliAntifashist i çlirimit të Sanxhakut të shpërndahet menjëherë;
3. Që këshilltarët ederitashëm të rretheve të Pribojit, Mileshevës, Zllatarit, Dezhevës dheShtavicës menjëherë t’i mbajnë kuvendet dhe ta zgjedhin Këshillin e përkohshëmekzekutiv nacionalçlirimtar të rrethit;
4. Këshilli ekzekutivAntifashist i Çlirimit Popullor të Sanxhakut pushon së funksionuari, pasi kyvendim të aplikohet në vepër;
5. KëshilliAntifashist i Çlirimit të Sanxhakut e lutë Kryesinë e AVNOJ-it (KÇKJ),Këshillin Antifashist të Çlirimit Popullor të Serbisë si dhe Këshillin PopullorAntifashist të Çlirimit të Malit të Zi që këto vendime t’i zbatojnë nëvepër.
Vdekje fashizmit -Liri e Popullit!
Për Këshillin PopullorAntifashist të Çlirimit të Sanxhakut
Këshilli ekzekutiv:
Anëtarë: MilivojeDobrashinoviq, Jaksha Bogdanoviq, Misho Paviqeviq, Edib Hasanagiq, MarinkoGolluboviq, Zhiko Zhizhiq, Nënkryetari i Parë Murat Sheqeragiq, Nënkryetari idytë Dushan Ivoviq (të gjithë e nënshkruajnë).
Në Kuvend kishte dalëedhe propozimi që Malit të Zi t’i bashkohen edhe Kosova dhe Rrafshi iDukagjinit. Këtë propozim e kishte mbështetur dhe kërkuar Marko Vujaqiqi.Sreten Vukosavleviqi sipas dokumenteve kishte kërkuar që Sanxhaku me çdo kushttë ndahet sepse nuk mundet të ekzistoi si tërësi. E vërteta ky protagonistkishte propozuar që me këtë ndarje mos të ngutemi. Ndërsa Eduard Kardeli dheSreten Zhujoviqi meqë i pari kishte marrë territore të Italisë duke përfshiedhe Trieshtën kishte theksuar se Sanxhaku duhet të likuidohet si njësiterritoriale administrative e posaçme. Të përmbajtur kishin qëndruar MoshaPiade, Rade Pribiqeviqi dhe Mile Perunqiqi në mënyrë që këta të marrin pjesë nëKëshillin (ZAVNO) Antifashist të Sanxhakut dhe aty të maten qëndrimet epërfaqësuesve. Vendimi për ndarjen e Sanxhakut është bërë pa e pyet farepopullin ndërsa disa politikanë kishin theksuar se me sanxhakun është bërëgabim dhe këtë vendim nuk duhet zbatuar. Por Tito, Gjillas, Rankoviq dhe Kardelishin ata që kishin bërë copëtimin e viseve etnike në Jugosllavi ashtu si bënëChurchilli dhe Stalini në Moskë në tetor 1944. Lejet pra i kishin “blanko” ngafuqitë fituese të luftës. (VI)
Pas Luftës së DytëBotërore shqiptarët u çliruan me forcat e veta (14).