Ideje o ujedinjenju svih Srba i svih Albanaca se javljaju u 19. veku u vreme kada gotovo svi evropski narodi, pre svega pod tuđinskom vlašću, nastoje da se nacionalno emancipuju. Doduše, istoričar Paskar Milo ukazuje na to da se albanski nacionalni pokret javio nešto kasnije u odnosu na ostale balkanske narode, jer su prihvatanjem islama dobili od turske uprave izvesne privilegije, pa je, uz jezik, njihova religija bila jedini indikator nacionalne svesti.
Cilj Srbije, koja je međunarodno priznata na Kongresu u Berlinu 1878, bio je proširenje teritorija na kojima se Srbi nalaze, uključujući i Kosovo koje je u to vreme bilo pod turskom vlašću. Istovremeno, i Albanci koji su živeli u četiri vilajeta otomanske imperije, težili su oslobođenju i ujedinjenju. Kosovski vilajet je obuhvatao i Sandžak, preševsku dolinu i zapadnu Makedoniju sa Skopljem kao središtem.
Albanci su, osim na severu Kosova, bili u većini. Posebno je bio težak položaj hrišćanske manjine koja je bila izložena kako represiji turske uprave tako i nasilju Albanaca, što je diplomatija Kraljevine Srbije koristila da ih prikaže kao “divljake” i uzurpatore srpske zemlje.
Najglasniji u širenju predrasuda bio je tadašnji predsednik Vlade Vladan Đorđević koji je prikazivao Albance kao “divljake bez istorije”, kao “evropske crvenokošce koji spavaju na drveću za koje su prikačeni repovima”. Vlasti u Beogradu su smatrale da su Albanci “istorijski inferiorni”, da nisu narod već međusobno zakrvljena plemena bez zajedničkog jezika i vere, te da bi se jedino uključivanjem u srpsku državu omogućilo “njihovo obučavanje za civilizovan život”.
Istovremeno, mnogi srpski naučnici su isticali da je deo Arbanasa slovenskog porekla, uključujući i čuvenog Skenderbega, koga je, navodno, rodila “srpkinja Vojislava”.
Jedan od stereotipa je i da su se Albanci “radije bavili pljačkom nego zemljoradnjom”. Sto godina kasnije, moderna varijanta ovog stereotipa je da su mnogi Albanci “kriminalci i trgovci drogom”.
Istovremeno, iako su se Srbi masovno iseljavali nakon Kosovskog boja 1389, naročito za vreme Arsenija Čarnojevića, Srbija je isticala svoje istorijsko pravo na Kosovo kao središte i “kolevku” njene srednjovekovne države.
Skadar, “plućno krilo Srbije”
Vođe albanskog pokreta započinju 1910. seriju ustanaka protiv turske vlasti, tražeći formiranje autonomne Albanije. Mladoturska uprava je to u početku odbijala, ali je nakon što su pobunjenici zauzeli Skoplje i stigli do Soluna, na kraju prihvatila njihove zahteve.
Međutim, susedne Srbija, Bugarska, Grčka i Crna Gora su to doživele kao stvaranje “Velike Albanije” koja bi ugrozila njihove interese, s obzirom da su na njenoj teritoriji živeli i pripadnici drugih naroda a i polagali su pravo na te oblasti. To je ubrzalo njihovu odluku da zarate sa Turskom u cilju njenog proterivanja sa Balkana. Albanski lideri, pak, odlučuju da brane teritorije koje su smatrali svojim, ratujući na strani Turske.
Tako je 1912. počeo Prvi balkanski rat u kome je Turska proterana sa ovog područja a četiri balkanske države podelile gotovo sve oblasti kojima je vladala. Srpska vojska je ušla i u Albaniju, što su njeni istoričari okvalifikovali kao “prvu invaziju”.
Tek na intervenciju velikih sila, srpska armija je bila primorana da se povuče. Kako navodi istoričar Vladan Jovanović, srpska diplomatija je bezuspešno ubeđivala Evropu kako Albanci nisu civilizacijski zreli da bi uopšte imali sopstvenu državu, te da je povlačenjem albanskih granica Srbiji zatvoren jedan od „životnih pravaca razvoja“, a “antietnografsku nužnost” izlaska Srbije na Jadran preko severne Albanije nastojao je da dokaže i geograf Jovan Cvijić, pri čemu su Solun i Skadar označeni kao “plućna krila Srbije bez kojih njena privreda više ne bi mogla da diše”.
Tucović: Mora se ispaštati za zločine nad Albancima
Nakon dva balkanska rata Srbija je pripojila Sandžak, Makedoniju i Kosovo. Srpska diplomatija je pripajanje Kosova predstavila kao oslobađanje od Turaka, mada je na međunarodnim konferencijama to bio izvestan problem jer Srbi nisu bili u većini. Na mirovnim pregovorima u Londonu Srbija nije htela da se zadovolji severom Kosova za šta će, ironijom sudbine, kako navodi Damir Pavlica, “moliti sto godina kasnije”.
Tokom balkanskih ratova počinjeni su stravični zločini, o čemu je pisano i u izveštaju međunarodne komisije. U srpskoj javnosti je tada bila aktuelna “osveta za 1389.”, koja se prelila sa Turaka na Albance.
Jedan od retkih tadašnjih kritičara srpske politike, socijaldemokrata Dimitrije Tucović upozoravao je da je „izvršen pokušaj ubistva s predumišljajem nad celom jednom nacijom“, što je „zločinačko delo“ za koje se „mora ispaštati“. On se protivio teritorijalnoj ekspanziji Srbije i zalagao da Kosovo ravnopravno sa Srbijom i drugim oblastima uđe u Balkansku federaciju.
Tucović je isticao da ako je iko imao uslova za sporazum sa Albancima, onda su to Crna Gora i Srbija:
“Ne samo izmešanost naselja i srodnost susednih plemena već i uzajamnost interesa upućivali su ova dva naroda na sporazum i prijateljske odnose. Kao što put na Jadransko more ide preko jednostavnoga albanskoga naselja, veze Albanaca sa unutrašnjošću poluostrva vode preko srpske granice. Kao što je nama potrebno more, još više je njima potrebno kopno”.
Prisilno iseljavanje Albanaca između dva rata
Srpske vlasti su nastojale da promene etničku strukturu na Kosovu. Do 1941. godine je naseljeno oko 60.000 kolonista na imanja uglavnom oduzeta od Albanaca. Takvim merama je podsticana mržnja, što je ostavilo pogubne, trajne posledice na odnose dva naroda. Istovremeno, albansko stanovništvo je prisilno iseljavano. Od 1919. do 1940. godine je u Tursku iseljeno 215.000 Albanaca.
Međutim, vlasti u Beogradu su smatrale da postupna kolonizacija Kosova ne daje očekivane rezultate. Stoga je akademik Vaso Čubrilović izradio projekat brzog rešenja “albanskog problema” masovnim etničkim čišćenjem Kosova, opisujući albanska naselja kao “klin koji se duboko zario u naše zemlje”.
Turska vlada je, između ostalog, potpisala 1936. sporazum o prihvatanju 200.000 Albanaca, ali koji nije realizovan zbog izbijanja Drugog svetskog rata.
U međuvremenu je Ivo Andrić, kao ambasador u Berlinu, izradio 1939. plan podele Albanije između Italije i Jugoslavije. On je smatrao da će asimilacija i iseljavanje Albanaca biti jednostavniji tek nakon nestanka Albanije kao države.
ospsirnije
Srpsko-albanski odnosi: Zločinci su uvek drugi: https://www.slobodnaevropa.org/a/post-scriptum-srpsko-albanski-odnosi/28493693.html