Toponimet sllave në tokat shqiptare dhe konteksti historik
Jonuz Kola: Emrat e fshatrave dhe vendeve kanë ndryshuar gjatë shekujve. Dihet tashmë nga historia se ndryshimi më i madh ka ndodhur gjatë Perandorisë së dytë Bullgar (1185-1256). Gjatë sundimit të tyre 70 vjewar u sllaviziun gati të gjithë emrat në tokat
Prof. Jonuz Kola, kordinator i shoqatës “Kosova për Sanxhakun” për SHBA
Pas ndarjes (Sakizmës) së madhe të vitit 1054 Shqipëria e veriut dhe Dardania kaluan nën juridiksionin e Kishës Ortodokse të Lindjes.
Kisha Ortodokse të Lindjes qysh në vitin 893 kishte deklaruar zyrtarisht përdorimin e sllavishtes së vjetër si gjuhën Liturgjike të sajë, gjuhë e cila njihet si bullgarishtja e vjetër. Të gjitha ritet fetare kryheshin në këtë gjuhë. Rrjedhimisht popullata që kaloi nën juridiksionin e sajë u detyrua t’u nënshtrohej rregullave të sajë. Kisha filloi t’u impononte ortodoksinë në gjuhën e sajë liturgjike.
Gjatë periudhës që quhet Bizant,(Perandoria Bizantine 1018-1204) banorët që jetonin prej shekujsh në këto troje, gradualisht u detyruan që të ktheheshin në ortodoks dhe të merrnin emrat në gjuhën sllave. Kisha gëzonte pushtet absolut, kryente regjistrimin e lindjeve e vdekjeve, pagëzimin e fëmijve, organizonte ritualet e faljes, kurorëzimeve martesore, etje. Gjuha shqipe nuk shkruhej në atë kohë. Banorët u detyruan të praktikonin gjuhën kishtare në veprimtarinë e përditshme.
Gjatë sundimit të Perandorisë së dyte Bullgare (1185-1256) e cila pasoi Perandorinë Bizantine, një pjesë e madhe e toponimeve në të gjithë Kosovën dhe Shqipërinë, duke përdorur autoritetin e kishës, u përkthyen dhe u pershtatën në gjuhën e vjetër sllavo-bullgare.
Më vonë edhe pushtuesit Osman lanë gjurmët e tyre në toponimet tona, në përmasa të papërfillshme.
Pas pushtimit Osman, emrat sllavë të vendeve janë modifikuar e përshtatur përsëri në gjuhën shqipe duke marrë prapashtesa shqipe. Pas përshtatjes në gjuhën shqipe shumica e tyre e kanë humbur kuptimin e tyre fillestar që kishin në gjuhën e vjetër sllave. Kanë mbetur thjeshtë toponime.
Qarqet politike dhe Akademia e Shkencave Serbe për të legjitimuar pushtimin e Kosovës dhe sigurimin e daljes në detin Adriatik janë përpjekur e vazhdojnë edhe sot të argumentojnë përmes këtyre toponimeve sllave dhe emrave të banorëve Ortodoks, tezën e tyre se Veriu i Shqipërisë dhe Dardania kanë qenë të banuara me popullsi serbe e cila është dëbuar ose asimiluar nga shqiptarët. Si mjeshtër të falsifikimit, ata kanë shkruarme dhjetra studime për t’i paraqesin këto toponime sikur janë në gjuhën serbo-kroatishte, duke fshehur faktin që këto emërtime janë gjuhën liturgjike bullgare dhe kuptimi fillestar i tyre është në gjuhë e vjetër shqipe.
Prandaj është shume e rëndësishme që të ktryhen studime sa më të thella për prejardhjen dhe kuptimin e toponimeve sllave në tokat tona shqiptare, për të demantuar falsifikimet dhe mashtrimet serbe lidhur me të ashtëquajturën “ Sërbia e Vjetër” Duhet marrë në konsideratë edhe prapavija djallzore të priftërijve rus që kanë shërbyer në kishat shqiptare, të cilët janë “kujdesur” të “prodhojnë” sa më shumë argumenta përmes emërtimit të toponimeve të shumta në gjuhën sllave, për paraqitjen në shekujt e mëvonshëm të po këtyre vendbanimeve të hershme, si vende që dikur gjoja kanë qenë të banuara nga sërbët e “asimiluar” ose “dëbuar” nga shqiptarët. Në zbatim të kësaj strategjie në fund të shekullit XIX (1884-1886) qarqet ruse kanë dërguar studjues të ndryshm, mes tyre edhe studjuesin N. Jatrebov i cili “çertifikoi” “faktet” e prodhuar prej tyre në librin “Stara Srbija i Albanija (“Sërbia e Vjetër dhe Shqipëria “), botuar në Beograd në vitin 1904.