Shumë nga të rinjët e kësaj zone e posaqerisht barinjët me padurim e presin këtë ditë, pasi që ata të jenë përgatitur tinëz nga shokët për të triumfuar në këtë ditë të shenuar e historike për ta.Në saje të zhdervjelltësisë dhe talentit por edhe të fuqisë, njëri nga ta gjithmonë fiton garën,por me fitorën e kësaj gare fitohet edhe simpatija nder vajzat kurreshtre të cilat në këtë zonë janë të shumta dhe dallohen për shtatlartësin dhe bukurin e tyre.

Shkruan :Ali Daci

Faktikisht këto lojra janë pak të njohura ndër shqiptarët,por që kanë një lidhje jashtëzakonisht të ngushtë me gjenezën shqiptare,me traditën dhe mitoligjin e kombit shqiptar.Rrjedhin nga lojrat tradicionale kelmendase që zhvilloheshin kohë më parë në Fushën e Peshterit,ëfër burimeve të ftohta tek krojet e Gjergj Elez Alisë.Një pjesë e tyre edhe sot e gjithe ditën kanë ngele të pa prekshme dhe populli i rrafshnaltës se Peshterit tubohet për çdo vit aty për të zhvilluar kulturen shpirterore e matëriale të këtij populli të lashtë më një gjenezë të pastër shqiptare ashtiu siç është uji burimor i krojeve të Gjergj Elez Alis. Banoret e Pazarit të Ri, Sjenices, Tutinës, Dugopalanës,Rozhajës,Ribariqit, e të fshatrave për rreth në Fushën e Peshterit, afër këtyre burimeve të ujit të kreshnikut legjendar shqiptar, me 2 korrik për çdo vit aty takohen dhe kjo datë shenon edhe njëherit festën e vjeter katolike Ditën e Njesës. Në këte fushë ku mitologjia popullore thotë që Gjergj Elez Alia mundi Bajlozin e Zi zhvillohen lojrat popullore,si ato të hudhjes së gurit nga krahu,të hudhjes së shtizës,mundja,pastaj vrapimi i kuajve,dyluftimi i toroçave,dyluftimi i deshve, e lojra të tjera popullore që kanë një traditë të mirefillt shqiptare më karakter edhe pagan.Këto lojra janë kryesisht të karakterit garues dhe në to marrin pjesë  në garë kryesisht mëshkujt me më fuqi dhe talent,por edhe dukja e mashkullit këtu vlersohet shumë nga gjinia fëmerore e sidomos nga gratë,e posaqerisht kurreshtare për të parë trupin dhe viganin më të bukur të këtij manifestimi janë të interesuara vajzat beqare dhe nuset e martauara gjatë asaj pranvere e vere.Pas shpalljës së fituesve me parë në ketë fushë u sillëshin qingjat e pjekur në ferlik.Shtrohej sofra bujare për familjaret por në radhë të parë ajo shërbente për miqët dhe fituesit e lojrave.Një interesim të madh ka zgjuar gjithmon hudhja e guapeshit ,siq e quajn vendasit hudhjen e gurit nga krahu. Këtu si në kohën e Gjergj Elez Alis ,hudhja e gurapeshit matet me hapa, dersa diferenca e garuesve gjurmën  e këmbëve.Shumë nga të rinjët e kësaj zone e posaqerisht barinjët me padurim e presin këtë ditë, pasi që ata të jenë përgatitur tinëz nga shokët për të triumfuar në këtë ditë të shenuar e historike për ta.Në saje të zhdervjelltësisë dhe talentit por edhe të fuqisë, njëri nga ta gjithmonë fiton garën,por me fitorën e kësaj gare fitohet edhe simpatija nder vajzat kurreshtre të cilat në këtë zonë janë të shumta dhe dallohen për shtatlartësin dhe bukurin e tyre.Tjetër garë shumë interesante e që ka një konkurencë  të  madhe e për të cilën shpërblimi është më i madhi është vrapimi i kuajve. Kuajt mbahen të hazdisur dhe shumë të stërvitur për grën.Dimrit këmbëve u mvishen jastëk të rendë nga rëra të punuar apostafat për t’ju rënduar këmbët, bëhën ushtrimet e duhura dhe u ipet taxhia me kujdes.Kur ati apo atkia del në fush të mejdanit ,ai duket se fluturon me krah, i hiqen çorapat e çimentos dhe ai nuk i ndien kembet e veta mbi fushen e but tek krojet legjendare të Gjergj Elez Alisë.Shpesh ka ndodh që kali në start të shkel këmbën e parë nga ngutia për të startuar i pari dhe ta thej atë, ose të pëlcas nga shpejtësia dhe bingjia i cili nuk ia shterngon frerin si e sa duhet.Pas kësaj fitoreje kërcet pushka dhe lavdohet i zoti i shtëpisë së atit të shalës por edhe ledhatohet kali fitues dhe dekorohet me kupën e fitores e orendi tjera dekorative,kuptohet shumë të çmueshme.Një nga fituesit e kësaj gare kishte fituar një lahut shumë të shtrenjet të saklitur në dru me dy brir dhie të nxjerruar në maje briskut në bishtin e saj.Pastaj vazhdoj në rreth të vriten qet,kryesisht toroqa shumë të fuqishem dhe të rryer për ketë garë.Këtu barinjet peshterak kanë gjelozi të madhe dhe shpesh me brisk ju mprehin briret të dashurve të tyre. Humbësi i kësaj gare ka traditë të pranoj humbjën dhe të arësyetohet në klimen ose kullotën e pamjaftueshme që ka mbreteruar në atë rrafshlartrë. Gara më desh është mjaft interesante dhe ndodh që një dash siç janë ata te Ugllës apo Baçicës e Boroshticës apo Dolit të mund deri në 5 kundershtar, ku shumica përfundojnë në brisk nga pronaret pasiqë aty u është përgjakur balli ose u është ndar në dysh.Kjo nuk është vetem garë por edhe prerje e deshve dhe pjekja e tyre behet aty për aty ku njerzit kanë mundësi që të shijojnë mishin shumë të këndshmëm të sykanit, bardhokanit,rudanit e sorranit apo edhe balushanit.

Vallëzimi

Në vallëzim mbizotrojnë vallët serbe, si çaçaku,moravac e rrallë hidhet shota

Pasiqë të kenë përfunduar garat, fillon vallja dhe kënga.Dikur, pohojnë pleqt e këtushëm dridhej toka nën këmbë nga kumbimi i daulleve dhe këngës shqiptare ku ushtonte pushka  deri në rrafshinat e pa dukshme të Peshterit.Hidhej vallja e përbashkët,dora doras mëshkauj e femra tok.Aty, luhej syri e çohej vetulla dhe shterngohej gishti e pëlqeheshin rinia në mës veti. Ky vendetakim ka qenë më shekuj edhe vend i njoftimeve në mes të rinjëve.Ato njoftime kanë pasur më martesa të cilat janë shoqeruar me grabitjen e vajzes,ose njofime të cilat miqësisht kanë përfunduar në bashkëshortësi të përjetshme, andaj edhe ky ka qenë një shkas i ardhjes aq masive i të rinjëve në këtë datë të cilën gjatë gjithë vitit e kanë enderruar si zgjedhje te fatit të vet shumë të rinjë e të reje, por e dhe të moshuar e të veja. Veshja kombëtare dikur në tirq e xhubleta ka qenë prioritet dhe rregullimi e andulimi i femrave dhe dukja e bukur e mashkullit kanë bërë që të shtohet vlera e matërialit shpirtëro,ruajtja dhe begatimi i kostumeve popullore  ka qenë një kulturë e pasur materiale. Me kalimin e kohës dhe me asimilimin e popullatës janë zhdukur gradualisht edhe zakonet shqiptare.Bashkë me to është zhdukur edhe monumenti më i shenjt i kombit,gjuha e bukur shqipe.Sot, disa zona rurale të kësaj treve e flasin gjuhën shqipe. Baçica,Leskova,Ugëlla,Karajukajt,Cetanoviqi e Doli din ende të flasin dhe këndojnë shqip.Të rrallë janë ata që shqip dine të shkruajnë,pasi që këtu nuk ka shkollë në gjuhën shqipe.
Ugëll 2 gusht 2004